^[1] Engenho Novo [enĵenjo novo]: antikva, norda kvartalo en Rio.

^[2] Central [sentral’]: populara nomo de antikva brazila fervojo (“Estrada de Ferro Central do Brasil”).

^[3] Petropolis: montara, mildklimata urbo proksima al Rio.

^[4] Renania [renanja]: kvartalo de Petropolis.

^[5] Strato Matacavalos [matakavalos]: antikva nomo de centra strato en Rio, nuntempe Str. Riachuelo [riaŝuelo].

^[6] Masiniso (ĉ. 38-148 a.K.): afrika reĝo, kiu alianciĝis al romianoj.

^[7] Kazuarino (Casuarina equisetifolia): ornama arbo propra al marbordo kaj de bonkvalita ligno.

^[8] Pastro Lufs Gonzalves dos Santos [luiz’ gonsalves dos santos]; 1767-1844: aŭtoro de “Memoraĵoj por Historio pri Brazilo” (1821).

^[9] Unua verso de la Dediĉo de “Faŭsto” de Goethe [gete].

^[10] Benĉjo: karesa formo por Bento.

^[11] Capitu [kapitu’]: portugallingva karesa formo por Capitolina [kapitolina].

^[12] Episkopo: aludo al episkopo de Rio, Jose Joaquim Coutinho da Silva [ĵoze’ ĵoakim’ koŭtinjo da silva], kiu prezidis la unuan konstituciantan asembleon, en Brazilo.

^[13] Feijo [fejĵo]: pastro, kiu regis Brazilon dum neplenaĝeco de imperiestro Petro la 1-a, dum du jaroj, de 1835.

^[14] Itaguaf [itagŭai’]: malgranda urbo proksima al Rio.

^[15] Robespierre [robespier’]; 1758-1794: despota politikisto en la Franca Revolucio.

^[16] Minas [minas]: centra brazila ŝtato Minas Gerais [minaz ĵerajz’]. Sao Paulo: suda brazila ŝtato.

^[17] Chianti [kjanti]: fama ruĝa itala vino el samnoma regiono.

^[18] Marcolini [markolini]: itala nomo.

^[19] “La gajaj virinoj de Windsor” [ŭindse]: komedio de Sekspiro (1564-1616).

^[20] Latine en la originalo: “Sinjoro, mi ne indas...”.

^[21] Corcovado [korkovado]: bela apudmara rokego en Rio.

^[22] Ludi seriozon: infana ludo, laŭ kiu du ludantoj fikse rigardas sin reciproke; malvenkas tiu, kiu unue ridas.

^[23] Insulo Lage [laĵe]: insuleto strategie situanta ĉe la enirejo de golfeto Guanabara [gŭanabara], marborde de Rio.

^[24] Maria-preĝo: katolika preĝo (latine: Ave Maria gratia plena...)

^[25] Santa Teresa [santa tereza]; Gloria [glorja]: agrablaj kvartaloj en Rio, la unua sur montoj.

^[26] Senpeka Koncipiteco: temas pri religia festo, je la 8-a de decembro, kiam oni celebras la koncipiĝon de Maria.

^[27] Publika Promenejo: vasta parko konstruita de 1799 ĝis 1803, kiu siatempe fariĝis elegantula amuzejo, en Rio.

^[28] Sankta Spirito: aludo al religia procesio, en kiu oni surstrate portas ties figuron.

^[29] Latine en la originalo: “ĉu ankaŭ vi, Bruto?”, aludo al perfido al Cezaro, fare de lia filo.

^[30] Plenaĝo: aludo al la okazo, kiam imperiestro Petro la 1-a atingis plenaĝon kaj ekregis en Brazilo.

^[31] Des Grieux [de grie’]: junulo en la romano “Manon Lescaut” [manon’ lesko’], de Prevost [prevo’], 1697-1763; tiu junulo pasigis la tutan junaĝon en studado, ĝis li enamiĝis.

^[32] Lukrecia: romia damo, kiu estis seksperfortita kaj sin mortigis pro la malhonoriĝo; la fakto kaŭzis gravan politikan krizon, ĉ. 500 jarojn a.K..

^[33] Pastro Antonio Pereira [antonjo perejra], vivinta en la 18-a jarcento, portugala aŭtoro de sukcesa gramatiko de la latina lingvo.

^[34] Barbonos: nomo de soldatejo, prenita el la nomo de la strato, kie ĝi situis.

^[35] Monto kaj samnoma tradicia kvartalo en Rio.

^[36] Carmo [karmo]: fama, antikva preĝejo en Rio.

^[37] Sankta Francisko: fama, antikva preĝejo en Rio.

^[38] Candelaria [kandelarja]: nomo de katedralo en Rio.

^[39] Junqueira Freire [ĵunkejra frejre]; 1832-1855: brazila poeto, kiu aniĝis al la Ordeno de Benediktanoj kaj post tri jaroj forlasis ĝin.

^[40] Minas: brazila landinterna ŝtato.

^[41] Bahia [baia]: nordorienta brazila ŝtato; la aŭtoro aludas al tiu sama poeto menciita en 39.

^[42] Curitiba [kuritiba]: ĉefurbo de suda brazila ŝtato Parana [parana’].

^[43] Strato Ouvidor [oŭvidor’]: fama, eleganta strato en la centra regiono de Rio.

^[44] Iago: figuro el la ŝekspira tragedio “Otelo”; lin karakterizas skeptiko kaj malico.

^[45] Arcos: nomo de placo en Rio.

^[46] Michel Montaigne [miŝel’ montenj’]; 1533 -1592: fama klasika franca eseisto. La menciita frazo ne estas korekta, sed devus teksti ĉi tiel: “ce ne sont mes gestes que fescris, c’est moi, c’est mon esence”(“ne miajn agojn mi priskribas, sed min mem, mian esencon”).

^[47] France en la originalo: “jen estas miaj agoj, jen estas mia esenco”.

^[48] Rothschild; nomo de riĉa, tradicia familio de bankieroj.

^[49] Jose de Alencar [ĵoze’ de alenkar’] 1819 -1877: fama romanisto, aŭtoro de komedio, en kiu studento diras: “ĉar kiel oni scias, al studento de Medicino ne povas manki du aferoj, nome ĉevalo kaj amatino”.

^[50] Alvares de Azevedo; 1836-1881: aŭtoro de la poemo “Rajda amindumo”.

^[51] Catumbi [katumbi’]: nomo de norda kvartalo en Rio.

^[52] Catete [katete]: nomo de suda kvartalo en Rio.

^[53] Kampo de Aklamo: vasta placo en Rio, kiel okazis la proklamo de Respubliko, en 1822, tial ĝi nun nomiĝas Placo de Respubliko.

^[54] Benjamin Franklin [benĝamin franklin]; 1706 -1790: usona vekisto, politikisto kaj inventisto.

^[55] Ab ovo: latine en la originalo: “de la komenco”.

^[56] Krimeo: rusa regiono ĉe la Nigra Maro, kie Rusio militis kontraŭ Turkio, Francio, Anglio kaj Piemonto, de 1853 ĝis 1856.

^[57] Rio Comprido [rio komprido]: kvartalo en Rio, konsiderata tre eleganta, en la tempo de Machado de Assis.

^[58] Nova Urbo: marĉa regiono en tiutempa Rio, kie oni konstruis kvartalon.

^[59] Oliver Wendell Holmes [oliver ŭendel holms]; 1809-1894: usona humuristo, kiu klasigis homajn mensojn laŭ aritmetikaj kaj algebraj formuloj.

^[60] Portugallingva konata proverbo.

^[61] Latine en la originalo: “kun ĉi tiu signo vi venkos”, surflaga sentenco uzita de Konstanteno (274-337), romia imperiestro, kiu protektis kristanismon.

^[62] Antaŭdiraĵo de sorĉistinoj en “Makbeto”, tragedio de Ŝekspiro (1564-1616).

^[63] Tijuca [tiĵuka]: norda, parte montara kvartalo en Rio.

^[64] Citaĵo el la unua epistolo de Sankta Petro.

^[65] Aludo al la oldtestamenta Alta Kanto de Salomono.

^[66] Richard Wagner [rihart vagner]; 1813-1883: germana komponisto.

^[67] Citaĵo el Alta Kanto de Salomono, 2:3.

^[68] Andaraf [andarai’]: norda kvartalo en Rio.

^[69] Aludo al la du unuaj versoj de Kanto 2, strofo 37 de “La Luzidoj”, de la portugalo Lufs Vaz de Camoes [luis’ vaz de kamoens], 1514?-1581: Vualon suplan metas ŝi sur parton por kiu honto volas ŝirmon baran (trad. Leopoldo H. Knoedt)

^[70] Aludo al la poemo de la franco Victor Hugo [viktor’ igo’], 1801-1885, “Tristesse d’01ympio” [tristes’ dolenpjo’], en kiu manifestiĝas melankolio pro la fakto, ke ne eblas eterniĝo de feliĉa amĝuo.

^[71] Joao de Barros [ĵoan’ de baros]; 1496?-1570: portugala verkisto; la teksto aludas al kroniko pri koloniigado fare de portugaloj en Afriko.

^[72] Lapa: centra, antikva kvartalo en Rio.

^[73] Victor Dalloz [viktor dalo’]; 1795-1869: franca juristo. Joaquim Jose Caetano Pereira e Souza [ĵoakim’ ĵoze’ kaetano perejra e soŭza]; 1756-1819: portugala juristo.

^[74] Vicgrafo Rio Branco [rio branko]; 1819-1880: oganizinto de ministerio, en 1871, kiu efike laboris.

^[75] Priamo: en “Iliado”, de Homero (10-a jarcento a.K). Priamo, patro de Hektoro, petas de Ahilo la malhonoritan kadavron de sia filo.

^[76] Aludo al la portugala epopeo “La Luzidoj”, Kanto V, strofoj 97 kaj 98:

Kaj tial, ne pro manko poezia,
ne estas Vergilio aŭ Homero,
Ahilo brava aŭ Eneo pia,
nek estos, se pludaŭros la malklero.
(trad. L Knoedt)

^[77] Parana [parana’]: suda brazila ŝtato.

^[78] Lastaj versoj de “Purgatorio”, en Dia Komedio, de Dante:

per novaj branĉoj prenas arbo frua,
pura kaj preta flugi sur la stelojn.
(trad. de Enrico Dondi, “Purgatorio”, eld. Fonto, 2000) la aŭtoro eraris, devus teksti “novella fronda”.

^[79] Minas Gerais [minaz ĵeraiz’]; centra brazila ŝtato.

^[80] Petropolis; montara, mildklimata urbo proksima al Rio.

^[81] Nuntempe oni ne scias precize, kie situis tiu menciita placo, eble misaĵo de la aŭtoro.

^[82] Aludo al Portugalio, antikva metropolo rilate Brazilon.

^[83] Orgaos [orgoŭnz]: montaro, ĉe kiu situas Rio.

^[84] Santa Cruz [kruz]: antikva fortikaĵo en Rio.

^[85] Katono; 95-46 a.K.: defendanto de libero kaj de la senato, kontraŭ Cezaro; kiam ĉi tiu venkis militon en Afriko, Katono sin mortigis per glavo.

^[86] Rio Grande (do Sul): plej suda brazila ŝtato.

^[87] Jeheskel, 28:15: “Vi estis perfekta en via konduto de post la tago de via kreiĝo, ĝis troviĝis en vi malbonago.”

^[88] gouache [gŭaŝ]: guaŝo (france en la originalo).

^[89] Jesuo Siraĥ (2-a jarcento a.K), aŭtoro de “La Saĝeco”, duakanona libro de la Malnova Testamento. (La Duakanonaj Libroj, vol. ĉ, paĝo 84, traduko de Gerrit Berveling, eld. Fonto, 2001.)