(1877-1931)

El la generacio impresionisma li trovis al si vojon plej memstaran same en versoj, kiel en prozo. ”Li havis siaj kunuloj la komunan kapablon intense travivi, ĝis la plej delikataj nuancoj analizi kaj subtile noti oscilojn de humoroj kaj konceptoj, pensoj kaj ideoj, sensaj emocioj kaj sentaj deprimecoj. Sed, ĉar li, en sia esenco estis pli ironiulo ol impresionulo, li neniam subigis sin pasive al tiuj impulsoj, sed klopodis stari kritike kontraŭ ili. Lia atentemo koncentris sin al la homo; sed ne al homo, kiel animalo instinkta kaj sensa sed precipe kiel estaĵo etika kaj sociala. Preskaŭ paradokse dediĉis sin tiu ermitulo kaj deklarita individualisto al pasia pripenso de rilato inter individuo kaj komunumo, nacio, socio. – Dyk estis konsekvenca kaj severa etikulo, kvankam li estis elirinta el literaturista grupo etike indiferenta kaj kvankam en sia juneco li mem kruele persekutadis la moralan fanatismon de la ĉeĥaj realistoj” (Arne Novák). La plej altan gradon de perfekteco atingis lia liriko dum la mond-milito, kiam li sciis en versoj nekompareble sugestiaj esprimi sekretajn esperojn de la ĉeĥoj vivantaj sub aŭstria polica premo kaj la krititan sintenon kontraŭ la tiamaj oficialaj ĉeĥaj rondoj. La nun presita ciklo estas el ili.

IDILIO EL WEIMAR

I.

La poŝta veturigisto kun vangoj ruĝetaj kaj skurĝitaj de vento metis la kornon al la buŝo. Ĝia sono gaje ekvibris tra la regiono. La vojaĝantoj, iom dormemaj pro la vojaĝo, eliĝis el sia duonsonĝado. Ankaŭ la ĉevaloj, du fortaj blankuloj, plirapidigis la trotadon; la proksimeco de stalo ilin instigis.

Weimar proksimiĝis.

Du ludemaj, ridetantaj knabetoj rektiĝis senpacience. Iliaj trudemaj naivaj okuloj, puraj kaj bluaj, serĉis la celon de la vojaĝo. Vane ilin tenis la malkvietigita patrino, vane ilin admonis.

Ilia bolanta juneco preteraŭdis la admonojn.

La tria knabo estis enpensa kaj silentema; ankaŭ li sin ekmovis kaj lia maltrankvilo estis eble pli granda ol tiu de liaj fratoj. Sed li, fikse kaj estrante ĉiun emocion, observis la urbon, kiu ĉiam pli klare konturiĝis sur la horizonto.

”Ĉu ni restos ĉi tie, patrino?” demandis unu el la knaboj.

”Jes”, respondis mallaŭte la patrino.

Ŝi estis en funebra vesto. La patro de la infanoj mortis antaŭ nelonge.

”Ĉu estos bele tie ĉi, patrino?”

”Estos,” flustris la patrino. Sed ŝiaj okuloj ne parolis pri fido. Ektenis ŝin korpremo, kiu atakas sentemajn kaj pasivajn estaĵojn antaŭ grandaj ŝanĝoj.

”La avo iros al ni renkonte”, diris la unua knabo. La patrino ne respondis.

La tria knabo demandis pri nenio. Li rigardis nur reveme la turon de la urbo. Li ne atentis la prunojn, preskaŭ maturiĝantajn, kiuj en la tuta aleo altiris avidajn rigardojn de la fratoj.

Li ne partoprenis iliajn parolojn.

Krom la familio estis en la omnibuso unusola viro: serioza, proksimume sesdekjara, kun haroj jam maldensaj kaj blankaj. Laŭ movoj sindetenaj kaj akurataj li estis kredeble oficisto, kies pasio estis precizeco. Li sekvis la infanojn kun atentemo ĉe li neordinara. La ĉeesto de la infanoj ŝajnis lin mildigi kaj dolorigi samtempe; en lia atentemo estis io nervema; li ne parolis; li estis profundiĝinta en siajn pensojn.

Kaj nun jam estis jen Weimar, silenta urbo, tiam tiel fama.

Oni skribis la jaron 1827. La veturilo ruliĝis tra la stratoj; la gaja krietado ne ĉesis, interrompata nur per krakado de vipo.

Subite ekpuŝo. La omnibuso haltis. Ili estis ”Ĉe la elefanto”, ĉe la fino de ilia vojaĝo. La maljuna viro rigardis post la foriranta familio. La malgranda silentema knabo memorigis al li iun konatan, tre konatan kaj bonan, kiu estis nun morta. La maljunulo observis longtempe enpense la aeron post li kaj poste per pezaj paŝoj foriris en la prezentitan al li ĉambron.

II.

Estis malserena, pluva mateno.

La kelnero, kiun la vojaĝanto sendis kun vizitkarto, revenis kun la komuniko, ke la sinjoro sekreta konsilisto estas iom malsaneta kaj ke li ne akceptas. Tuj kiam pasos la misfarto, li akceptos volonte. La ĝentila kaj ĉiam akurata fremdulo ne kapablis ĉi foje sekretigi la ĉagrenon, kiun al li kaŭzis la atendado.

Li ekmurmuris ion apenaŭ aŭdeblan. La kelnero riverencis embarase kaj malaperis.

La soliĝinto alpaŝis al la fenestro.

Tio do estis la urbo, kiu tiun tempon estis Mekka por Germanujo kaj eĉ por eksterlando; malgranda urbeto, fama en la mondo. La restadejo de malgranda princo, unu el tiom multaj germanaj, fariĝis celo de turistoj el proksime kaj malproksime, ĝi altiradis spiriton kaj scivolemon: estis loĝloko de Wolfgang Goethe.

Sed tio ne estis nervema malpacienco ekvidi la grandan viron; ne estis la nekutima timemo, kiu atakis la spritulon Heine antaŭ la vizaĝo de la Weimara maljunulo: ne estis sentoj, kiuj plorigis la nesocieman, maldolĉan Grillparzer, kiam al li Goethe prezentis la brakon vidante lin iri al tagmanĝo.

Kio estis Goethe por ĉi tiu viro, viro kun mieno severa kaj tamen malgaja, kio estis la paganisma poeto por oficisto konanta sole sian devon?

La verko de Goethe kuŝis preter la sfero de Karl von Rädern.

Goethe estis por li aŭtoro de ”La suferoj de Werther.”

Io alia, malproksima de literaturo cent mejlojn, gvidis liajn paŝojn kaj ardigis liajn pensojn. Venadis rememoroj kaj ĉiu havis sian doloron… malbonan, silenteman, maljunulan doloron.

Tiu pri kiu li rememoris observante la stratojn kun mieno de malamikeco, estis lia filo, tiom simila al la knabo el la omnibuso. La fino de ĉi tiu filo vekis malamon kontraŭ la poeto en la koro de la patro. Ho, li estis bela knabo, blondhara, gracia knabo kun bluaj, revaj okuloj. En la karesemon al la stranga kaj malmulte komprenata infano kunfluis ĉiu ambezono de la severa soldata prokuroro. Rememoro pri la mortinto venigis lin al Weimar. Kaj nun, kiam li rememoris pri la knabo ripozanta en nefama kampara tombejo, pri la lasta el siaj infanoj, peza malsereno kovris lian frunton. La Ekscelenco malsanis kaj ne povis akcepti lian viziton.

III.

Karl von Rädern staris antaŭ Goethe.

La poeto estis vestita en nigra vestaĵo kaj sur la brusto havis ordenan stelon. Li staris rekte, preskaŭ rigide; kaj ĝuste nur la rigideco povis veki la impreson de perforta sinregado.

Lia rigardo, ne senfortigita de preskaŭ okdek jaroj, supraĵe tuŝis la viron atendantan tiom de ĉi tiu renkonto.

Sed nun antaŭ la staranta Goethe la ardo de sinjoro von Rädern estis malvarmiĝanta. Kion ĉion li volis diri, kion li esperis de ĉi tiu momento? Li serĉis en sia memoro la malmildajn kaj senceremoniajn vortojn de akuzo, per kiuj li volis reteni la maljunulon en nigra vestaĵo kaj kun ordena stelo. Li serĉis sian antaŭ longe preparitan paroladon. Ĉu ne estis lia profesio persekuti krimojn? Pruvadi kulpon de krimuloj? Ĉu li hezitis iam por momento proponante morton?

Longa, sed al la poeto ne nekutima paŭzo estiĝis. La maljunulo de Weimar estis kutimiĝinta al emlarasoj de vizitantoj.

Li atendis pacience.

Fine ekparolis la fremdulo per voĉo ne memcerta: ”Mi havis filon, ekscelenco.”

Goethe signis afable per la kapo; liaj esploremaj okuloj ne ŝanĝis sian esprimon. Eĉ la stranga turniĝo de la parolo la poeton ne surprizis. Li ŝajnis nekapabla pri io ajn miri.

”Mi havis filon,” daŭrigis Karl von Rädern, la soldato. ”Li estis brava knabo; diligenta, konscienca. Li estis mia lasta infano, mia espero kaj konsolo.”

La akuzanto trovis sian ekvilibron: li parolis nun plensone kaj firme.

”Iun tagon,” daŭrigis la parolanto kolektante fortojn al decida atako, ”venis en la manon de Henriko ekzemplero de via libro, ekscelenco. Ĝi estis ’La suferoj de Werther.’ Li fariĝis nesociema, fermita. Li evitadis homojn. Evitadis eĉ min.

Fremdiĝis al ĉio, kio por li estis kara; li eniĝis en iajn malbonajn pensojn. Pastro Wörre min avertis; mi konsideris ĉion nur ordinara krizo de lia aĝo. Antaŭ tri semajnoj ni aŭdis en la ĝardena altano pafon. Henriko sin mortigis per pafo el pistolo, kiu falis el lia mano, antaŭ ol ni venis al la kadavro. En la surbrusta poŝo ni trovis libron. Ĝi estis ’La suferoj de Werther.’

Li estis, ekscelenco, mia lasta filo.”

Karl von Rädern jam nepre venkis sian komencan timemon.

Li povis esti kontenta pri sia verko. Li prezentis tion, kio devis esti akuzo kaj verdikto samtempe, per tono malmilda kaj frostiga.

Goethe sekvis ne tute atente la enkondukon de la parolo.

Sed poste lia atento koncentriĝis al la rakontado de la patro.

Li signis kvazaŭ konsente: lia rigardo ne forlasis la parolanton.

Ĝi estis nekontestebla intereso. Kiaspeca? Sinjoro von Rädern ne sciis. Kion ĉion rememorigis al la tre maljuna poeto liaj vortoj? Kiajn delonge forsonintajn tonojn?

Sinjoro von Rädern, la akuzanto, finparolis. Li volis ankoraŭ ion aldiri, sed la gorĝo ne eligis sonon. Kaj la ĝena sento de necerteco, regita tiom feliĉe dum la rakontado, inside revenis. Ŝajnis al li nun, ke li parolis ion, kio ne havis sencon.

Li esperis, ke la akuzo, ĵetita vidalvide al la poeto staranta rande de tombo, alportos senpeziĝon al la patro. Sed li ne sentis mildiĝon.

En la okuloj de Goethe eklumis rememoro. Rememoro sen malkvieto kaj riproĉo. Li staris netuŝita kaj kun aspekto de serera majesto antaŭ la fremdulo.

”Interesa kazo,” li diris poste enpense, atendinte dum momento daŭrigon, kiu ne alvenis.

”Siatempe okazadis similaj kazoj,” li daŭrigis, rigardante sinjoron von Rädern per la serenaj, kvietaj okuloj. ”Sed nun jam delonge nenio simila okazis. Ĉu vi ne povus al mia pentristo pruntedoni la portreton de via filo?”

1905. (Oldř. Stéch.)