DUA PARTO:

WATERLOO

I

Mi neniam vidis ion tiel ĝojiga kiel la reveno de Ludoviko XVIII en 1814. Estis printempo kaj floris la heĝoj, ĝardenoj kaj fruktarbaroj. Oni havis tiom da mizeroj dum multaj jaroj, tiom da fojoj oni timis, ke oni estos prenita de la konscripcio kaj ne plu revenos hejmen, oni estis tiel laca de ĉiuj tiuj bataloj, tiu tuta gloro, ĉiuj tiuj konkeritaj kanonoj, ĉiuj tiuj Te Deum-oj, ke oni deziris nur vivi en paco, ĝui ripozon, akiri iom da bonfarto kaj eduki honeste siajn infanojn per laboro kaj bona konduto.

Jes, ĉiuj estis kontentaj escepte de la maljunaj soldatoj kaj skerminstruistoj. Mi memoras, ke la 3-an de majo, kiam alvenis la ordono hisi la blankan flagon sur la preĝejo, la tuta urbo tremis de timo pro la soldatoj de la garnizono, kaj ke necesis doni ses louis d’or al Nikolaus Passauf, la ardezisto, por plenumi tiun heroecan agon. Oni vidis lin de ĉiuj stratoj supreniranta kun sia flago de blanka silko kun la lilio, kaj de ĉiuj fenestroj de la du kazernoj la kanonistoj de la mararmeo pafis al li. Passauf tamen plantis la flagon, descendis kaj kaŝis sin en la garbotenejo de Trois-Maisons, dum la maristoj serĉis lin en la urbo por mortigi lin.

Tiel kondutis la homoj. Sed la laboristoj, kamparanoj kaj burĝoj amase kriadis: «Vivu la paco! For la konscripcio kaj la unuigitaj rajtoj!» Ĉar ĉiuj estis lacaj vivi kiel birdoj sur branĉoj kaj rompi al si la ostojn pro aferoj kiuj ne koncernis ilin.

Oni ja prave pensas, ke meze de tiu granda ĝojo mi estas la plej feliĉa. Aliaj ne havis la bonŝancon eskapi el la teruraj bataloj apud Weissenfelz, Lutzen, Leipzig kaj al la tifo. Mi konis la gloron, kaj tio igis min ankoraŭ pli ŝati pacon kaj abomeni la konscripcion.

Mi estis reveninta ĉe patron Gulden, kaj mian tutan vivon mi memoros la manieron, kiel li ricevis min. Mian tutan vivon mi aŭdos lin ekkrii, disetendante antaŭ mi siajn brakojn:

«Ĉu estas vi, Josef?... Ha, mia kara filo, mi jam kredis vin pereinta!»

Ni ploris, ĉirkaŭbrakante unu la alian. Kaj ekde tiam ni vivis kune kiel du veraj amikoj. Li igis min rakonti milfoje niajn batalojn kaj nomis min ridante sia maljuna soldato.

Tiam li rakontis al mi la blokadon de Falsburgo: kiel la malamikoj alvenis antaŭ la urbo en januaro; kiel la veteranoj de la Respubliko, restintaj solaj kun kelkcent kanonistoj de la mararmeo, rapidis hisi la kanonojn sur la remparojn; kiel necesis manĝi ĉevalaĵon pro manko de vivrimedoj kaj rompi la fornojn de la burĝoj por fari el ili mitrajlon. Patro Gulden, malgraŭ siaj sesdek jaroj, estis kanondirektisto sur la bastiono de la pulvejo apud Bichelberg, kaj mi imagis lin kun lia ĉapo el nigra silko kaj liaj okulvitroj, direktanta grandan kanonon de dek kvar. Tio igis nin ridi ambaŭ kaj helpis nin pasigi la tempon.

Ni reprenis niajn antaŭajn kutimojn. Mi pretigis la tablon kaj kuiris la manĝojn. Mi ankaŭ reokupis mian ĉambreton, revante pri Trinel tage kaj nokte. Tio estis alia afero ol timi la konscripcion kiel en 1813. La homoj neniam estas tute feliĉaj. Ĉiam estas mizeroj, kiuj turmentas ilin. Kiom da fojoj mi ne vidis tion en mia vivo! Fine, jen kio ĉagrenis min.

Vi scias, ke mi deziris edziĝi al Trinel. Ni interkonsentis pri tio, kaj onklino Gredel ne demandis ion alian. Malfeliĉe oni jes maldungis la konscriptojn de 1815, sed tiuj de 1813 ĉiam restis soldatoj. Jam ne estis tiel danĝere esti soldato kiel dum la Imperio. Multaj el tiuj kiuj retiriĝis en siajn vilaĝojn, trankvile vivis tie sen vidi alveni la ĝendarmojn. Sed tio ne malhelpis ke, por povi edziĝi, mi bezonis permeson. La nova urbestro, sinjoro Jourdain, neniam enskribus min en la geedziĝan registron sen tiu permeso, kaj jen kio maltrankviligis min.

Tuj post la malfermo de la pordegoj, patro Gulden skribis al la ministro de milito, kiu nomiĝis Dupont, ke mi troviĝas en Falsburgo, ankoraŭ iomete malsana, ke mi lamas ekde mia naskiĝo, sed ke oni tamen prenis min kiel konscripton, ke mi estis malbona soldato, kiu fariĝos tre bona familipatro, ke estus vera torturo malhelpi min edziĝi – ĉar oni neniam vidis viron pli malbone konstruita nek pli mankohava –, ke necesis kuŝigi min en hospitalon ktp.

Estis tre bela letero, kiu ankaŭ diris la veron. Nur la penso reforiri estus malsaniginta min.

Fine, de tago al tago ni – tio estas onklino Gredel, patro Gulden, Trinel kaj mi – atendis la respondon de la ministro. Oni ne povas imagi, kiom da malpacienco mi havis, kiam la leterportisto Braunstein, la filo de la sonorigisto, pasis tra la strato. Mi aŭdis lin veni de duonmejlo. Tio maltrankviligis min, sed mi povis fari nenion alian ol apogi min tra la fenestro. Mi rigardis lin eniri en ĉiujn domojn, kaj kiam li haltis iom tro longe, mi ekkriis en mi mem: «Kial do li babilas tiel longe? Ĉu li ne povus doni sian leteron kaj tuj reeliri? Li estas vera babilaĉemulino, tiu filo de Braunstein!» Mi ekmalŝatis lin, mi eĉ kelfoje descendis kaj kuris renkonte al li, demandante:

«Ĉu vi havas ion por mi?»

«Ne, sinjoro Josef, ne: mi havas nenion por vi,» li diris, rigardante siajn leterojn.

Tiam mi revenis tre malĝoja, kaj patro Gulden, kiu vidis min, ekkriis:

«Infano! Infano! Nu, iom da pacienco, diable! La letero venos… La letero venos… Ni estas en tempo de milito!»

«Sed li estus povinta respondi dekfoje, sinjoro Gulden.»

«Ĉu vi kredas ke li devas solvi nur vian problemon? Li ricevas centojn da tiaj leteroj ĉiutage. Ĉiu ricevos sian respondon laŭvice, Josef. Cetere ĉio estas nun en malordo. Nu, nu, ni ne estas solaj en la mondo. Multaj aliaj bravaj junuloj kiuj volas edziĝi, atendas sian permeson.»

Mi trovis siajn kialojn bonaj, sed mi kriis en mi mem: «Ha! Se tiu ministro scius, kian plezuron li povos fari al ni, skribante du vortojn, mi certas, ke li tuj skribus. Kiel ni benus lin, Trinel kaj mi, kaj onklino Gredel kaj ĉiuj amikoj kaj konatoj!» Nu, necesis ankoraŭ ĉiam atendi!

Oni povas esti certa, ke la dimanĉojn mi estis repreninta mian kutimon iri al Quatre-Vents, kaj en tiuj tagoj mi ellitiĝis tre frue. Mi ne scias, kio vekis min. Mi kredis ankoraŭ esti soldato, kaj tiu penso malvarmigis min. Tiam mi malfermis la okulojn kaj rigardis la plafonon, pensante: «Vi estas ĉe patro Gulden en Falsburgo, en via eta ĉambro. Hodiaŭ estas dimanĉo kaj vi iros al Trinel!» Tiu penso tute vekis min. Mi jam vidis Trinel kun ŝiaj rozkoloraj vangoj, bluaj okuloj kaj blondaj haroj. Mi estus volinta tuj ellitiĝi, vesti min kaj foriri, sed la horloĝo sonis la kvaran horon: la pordegoj de la urbo estis ankoraŭ fermitaj.

Necesis resti: tiu malrapidigo multe tedis min. Por pasigi la tempon, mi pensis pri nia amo ekde la komenco. Mi imagis la unuajn tempojn: la timo pro la konscripcio, la malbona numero, la dokumento ‘Bona por la Militservo’ de la maljuna ĝendarmo Werner en la urbodomo, la foriro, la vojo, Mainz, la strato de la Kapucenoj, la bona virino kiu banis miajn piedojn, pli for Frankfurt kaj Erfurt, kie mi ricevis la unuan leteron du tagojn antaŭ la batalo kontraŭ la rusoj kaj la prusoj, ĉio... Kaj mi ploris en mi mem. Mia penso tamen ĉiam revenis al Trinel. La kvina horo sonis. Timigite mi saltis el la lito, lavis, razis kaj vestis min, kaj patro Gulden, ankoraŭ malantaŭ siaj longaj kurtenoj, la nazon en la aero, diris al mi:

«He! Mi aŭdas vin. Ĉu vi ne plu povas dormi? Jam pli ol duonhoron vi turnadas vin. Ha jes, estas dimanĉo hodiaŭ.»

Tio igis lin ridi, kaj mi ankaŭ ridis, salutante lin, kaj rapide malsupreniris la ŝtuparon.

Malmultaj homoj jam estis sur la strato. La buĉisto Sepel ĉiufoje kriis al mi:

«He, Josef, venu do, mi devas rakonti ion al vi.»

Sed mi eĉ ne turnis la kapon, kaj du minutojn poste mi jam estis sur la granda vojo al Quatre-Vents, ekstere de la avanceo kaj la taluso. Ha! Kia bela vetero! Kia bona jaro! Kiel ĉio verdiĝis kaj floris, kaj kiel la homoj rapidis por regajni la perditan tempon, planti siajn brasikojn kaj napojn, turni la teron, piedpremitan de la kavalerio! Kiel oni reprenis kuraĝon, kiel oni esperis je la boneco de Dio, la suno kaj la pluvo, kiujn oni multe bezonis!

Laŭlonge de la vojo, en la malgrandaj ĝardenoj, virinoj, maljunuloj, ĉiuj fosadis, laboris kaj kuris kun akvumilo.

«He, patro Thiébeau,» mi kriis, «he, patrino Fürst, kuraĝon, kuraĝon!»

«Jes, jes, sinjoro Josef, vi pravas, necesas esti kuraĝa. Tiu blokado malrapidigis ĉion: ni ne povas perdi tempon.»

Kaj la ĉarumoj kaj ĉaroj plenaj je brikoj, tegoloj, tabuloj, traboj, tabulegoj, kiel ĉio ĉi ruliĝadis tre frue al la urbo por rekonstrui la domojn kaj ripari la tegmentojn, detruitajn de la obusoj! Kiel klakadis la vipoj kaj resonis la martelfrapoj for en la kamparo! Ĉie oni vidis ĉarpentistojn kaj masonistojn okupitajn ĉirkaŭ laŭboj. Patro Ulrich kaj liaj tri filoj jam estis sur la tegmento de la Florkorbo, forblovita de la urbaj kugloj, muntante la novan tegmentan ĉarpentaĵon. Oni aŭdis ilin fajfi kaj frapi en kadenco. Ha jes, estis la tempo de aktivado, ĉar la paco estis reveninta. Ne tiam oni redemandis milition, ne, ne! Ĉiuj sciis, kion valoras trankvileco hejme. Ĉiuj deziris kiom eble plej baldaŭ ripari ĉiujn damaĝojn kaj forgesi ĉiujn mizerojn. Oni sciis, ke labori per segilo aŭ rabotilo valoras pli ol pafi per kanono. Oni sciis, kiom da penoj, larmoj kaj laceco oni devas suferi por restarigi en dek jaroj, kion bomboj renversis en du minutoj.

Kaj kiel ĝoje mi tiam kuris! Ne plu marŝoj, ne plu kontraŭmarŝoj! Mi ja sciis, kien mi iras sen ricevi ordonojn de serĝento Pinto. Kaj la alaŭdoj, kiuj supreniris al la ĉielo, trilante, kaj la koturnoj kaj perdrikoj! Dio en la ĉielo, oni estas juna nur unufoje! Kaj la bona matena freŝeco, la bona odoro de la eglanterioj laŭlonge de la heĝoj, kaj la pinto de la malnova tegmento en Quatre-Vents, la malgranda kameno, kiu fumas. «Estas Trinel, kiu ekbruligas fajron. Ŝi preparas nian kafon...» Ha! Kiel mi kuris! Fine mi alvenas en la vilaĝo, mi paŝadis iomete malpli rapide por respriri, kaj mi rigardis tiujn malgrandajn fenestrojn, ridante anticipe. La pordo malfermiĝis kaj onklino Gredel, ankoraŭ en lana jupo, kun granda balailo en la mano, returnis sin. Mi aŭdis ŝin krii:

«Trinel, jen li estas! …»

Preskaŭ samtempe Trinel, ĉiam pli bela, en sia malgranda blua kufo, alkuris.

«Ha, estas bone... estas bone... Mi atendis vin.»

Kiel feliĉa ŝi estis! Kaj kiel mi kisis ŝin! Ha! Vivu la juneco! Ĉion ĉi mi ankoraŭ vidas. Mi eniris la malnovan ĉambron kun Trinel, kaj onklino Gredel, levante sian balailon, ekkriis kun entuziasma mieno:

«Ne plu konscripcio... Estas finite!»

Ni plenkore ridas, oni sidigas min, kaj dum Trinel rigardas min, la onklino rekomencas:

«Nu, ĉu tiu fripona ministro ankoraŭ ne skribis? Ĉu do li neniam skribos? Ĉu li prenas nin por bestoj? La antaŭa moviĝis tro, kaj tiu ĉi moviĝas nesufiĉe! Estas tamen tede, ke oni ĉiam devas atendi por ekhavi sian rajton. Vi jam ne estas soldato, ĉar oni forlasis vin kvazaŭ mortinta. Estas ni kiuj savis vin, vi jam ne koncernas ilin.»

«Sendube, vi pravas, onklino Gredel,» mi diris al ŝi, «sed ni ne povos geedziĝi, se ni ne iros al la urbodomo, kaj se ni ne iros al la urbodomo, la pastro ne kuraĝos geedzigi nin en la preĝejo.»

Tiam la onklino fariĝis tre serioza kaj fine diris:

«Vi vidas, Josef, tiuj homoj, de la unua ĝis la lasta, bone aranĝas ĉion por si mem. Sed kiu pagas la ĝendarmojn kaj juĝistojn? Kiu pagas la pastrojn? Ni! Nu, ili tamen ne kuraĝas nur geedzigi nin. Estas abomene! Se tio daŭros, ni iros geedziĝi en Svislando.»

Tiuj vortoj trankviligis nin iomete, kaj ni pasigis la reston de la tago, kantante kaj ridante!