"…Mia korespondanto el FRG skribis, ke kvazaŭ "kaj Usono kaj Sovetunio vendas armilojn nur por gajni monon, kaj ke ĝuste tiuj armiioj estas fonto de la miiitoj nuntempaj". La respondo devas esti jena: "Amiko, imagu, ke vi vespere estas atakata de bandito kun tranĉilo. En la kriza momento aperas homo, havanta pistolon. Al kiu li donu tiun pistolon? Laŭ via letero estas videble, ke ne gravas al kiu, gravas nur mem la fakto. Ne, estimata, se vi ricevos la pistolon, venkos la justeco, se la bandito – venkos ia maljusto (legu – faŝismo, imperiismo, kolonialis-mo). Do, se vi reanalizos la faktojn, vi komprenos, ke nia lando helpas nur al la progresemaj movadoj kaj landoj, batalantaj por la justo, por siaj rajtoj je vivo".

(Aktuale – 3– 197…)

"…Ni ne devas tute ignori SSOD-on, ĉar nur tie dume estas sola oficiala organizaĵo de esperantistoj en nia lando…

…indas organizi gratulojn flanke de UEA, TEJO, k.s. al la XXV-a Kongreso de KPSU".

(Ei privataj leteroj de SEJM-komitatanoj)

Averjan Ivanoviĉ, redaktoro de instituta ĵurnalo, – jen kiun inter viroj Niko plej fidis. Ofte paŝtis sin Niko en lia biblioteko – dekmetra ĉambreto kun la librosvarmo de planko ĝis plafono, – konsideru ankaŭ la antaŭrevolucian altecon kvarmetran, – sidante foje en la supra ŝtupo de transportebla ŝtupareto, foje kaŭrante ĉe subaj bretoj gazetaraj. Mem havanta jam ne magran librokolekton, Niko nun miras, kiarnaniere Averjan Ivanoviĉ kaj lia bonkora Jelena Timofejevna sukcesis aranĝi preskaŭ plenan foreston de polvo sur la tuta libroamasego. En la apuda eta gasto– kaj samtempe dormoĉambro, trinkante freŝaroman tilian teon, Niko diskutadis kun la mastro pri la libroj de Babel, Doroŝeviĉ, Bulgakov – tiuj libroj ŝajnis ekzisti nur en ĉi tiu loga loĝejeto.

Ne nur pri la libroj temis, certe. Ofte Niko, ruĝmiena, asertis pravecon de siaj rakontoj kaj artikoloj, preparitaj por la ĵurnalo. Sub la kalviĝanta frunto, sub la densaj grizaj brovoj de Averjan Ivanoviĉ du atentaj ridetoj spektadis Nikon. Ofte aprobaj, sed ofte ankaŭ mokaj; tiam atendis Niko post fino de sia monologo trankvilan, iom raŭkan voĉon, la plej konvinkan en la mondo. Cigaredo estis formetata en cindrujon, la ridetoj saltis en la flavgrizajn lipharojn:

– Aha, Nikola. Via Roman rompis la kruron, savante virinon. Do, dum tre nobla ago. Bone ja. Sed, laŭ vi, li tuj ekridas feliĉe! Sekve, li estas psike nenormala homo… Ĉu vi mem (savu vin Dio, certe!) iam spertis frakasitan oston? Ne. Kredu min tiam, Nikola, – vi eble sukcesus ne krii, – se vi havas ferajn nervojn. Tamen, tutcerte, vi ne ridus. Konsent'? – Niko snufas. – Nu, nu, jen freŝaj kukoj pretas, ĉu ne, Lenok?

Unufoje tamen havis Niko la sukceson sendube gajni la diskuton, kaj eĉ kontraŭ tuta redakcio, kvar profesiaj ĵurnalistoj. Al Niko, pene verkanta siajn rakontetojn dum pluvaj leningradaj vesperoj, tiu ĉi kvaropo, verkanta iam ajn laŭbezone, ŝajnis almenaŭ geniuloj.

Do, okazis ĉio, kiam li decidis organizi kurson de Esperanto en la instituto, kaj alportis en la redakcion artikolegon ardan kaj alvokan, duone ŝtelitan de multaj aŭtoroj, duone plenan da laŭdoj kaj promesoj.

– Ha! – diris Valentin, lastjara studento de la Universitato, praktikanta en la ĵurnalo. – Mi jam legis pri la problemo. Esperanto, certe, estas bagatelaĵo. Kaj la "flama junul' kun rigardo brulanta" devas alproprigi, – mentoris li, fumante antikvozan pipon ĉe fenestro, – ke la rolon de internacia lingvo sukcese ludos la rusa kaj la angla, ĉar parolas ilin la plejmulto…

– Tamen, ĉina, hispana, franca! – enmetis Niko, dum Valentin elspiris fumringojn.

– Mesje Nikol', – samtone daŭrigis Valentin, – la ĉinan neniu prenas serioze; la franca kun la hispana pereos en batalo kontraŭ la angla. Sed pri Esperanto mi persone apenaŭ aŭdis, do, mi dubas, ĉu ĝi vivas entute. Por kio ni propagandu ian mortan artefaritan lingvon en nia ĵurnalo?

– Nenion vi scias pri Esperanto, do, ĝi estu via kulpo! – apenaŭ kriis Niko, premante la pugnojn.

– En ĉiuj sferoj, eble krom via veldado, mi posedas pli fundamentajn sciojn ol vi, junulo, – refutis Valentin, pigre eltirinte sian pipon el la buŝo. – Ankaŭ citaĵon mi por vi trovos. Morgaŭ!

– Trankviliĝu, kokoj! – admone ridetis Vera Nikolajevna, mezaĝa grasetulino en okulvitroj. – Mi konfesu, ke mi nenion aŭdis pri Esperanto, tial la pozicio de Valentin ŝajnas al mi pli firma.

– Ambaŭ ili eraras, – rikanis barbulo Lev Isakoviĉ, – pozitiva historia fluo montras al ni, ke, sendube, la gvidan lokon en la proksima estonto okupos la japana!

Averjan Ivanoviĉ, korektante paĝon, ŝajnigis sin okupita, tamen atente perceptis la diskuton kaj fine levis la kapon.

– Vi, kiel ĉiam, preskaŭ pravas, estimata Ljovĉjo, – ridetis li, – sed la japanan, kiel internacian ni kun vi jam ne ĝisvivos lerni.

– Do min, min subtenu, Averjaniĉ! – Valentin apelis familiare, kvazaŭ antikva redakciano. – Ja la Partio instruas, ke la rusa estas la lingvo de interpopola komunikiĝo, ĉu ne?

– Nur en Sovetunio, karulo, nur en nia ŝtato… Mi multon legis pri Esperanto ĉu en la dudekaj, aŭ en la tridekaj.. jes… – malrapide monologis la redaktoro. – Estis en la jurnalo "Pionerskaja pravda", ŝajne, eĉ kurso de la lingvo. Oni skribis tiam, ke ĝi estas nome la lingvo por internacia laboristaro – bela ideo de junaj proletaj entuziasmuloj… mi bedaŭras, ke, eble, en paco sepultita. Tamen mi ne certas.

– Mi alportos la citaĵon, – eksklamaciis Valentin. Kaj post du tagoj sur la tabulo por diversaj anoncoj, pendanta en la redakciejo, aperis tajpita eldiro de la fama Paŭstovskij, asertanta, ke la verkisto foje konatiĝis kun "tiu vortoŝelo, nomata Esperanto kaj naŭza por la aŭdo". Estis sur la folieto ankaŭ subskribo de Valentin: "Jen, tenu, esperantisto!"

Niko respondis tuj per tri citaĵoj, kroĉinte sian folion apud tiu de Valentin. Tolstoj, Lunaĉarskij, Gorkij, kaj la triumfa "Aha!" de Niko. Valentin, iom konfuziĝinta, murmuris:

– Nu, Gorkij en la lasta vivojaro eĉ sur tapiŝfloretojn verŝis akvon…

– Malvenkon, kavaliro, akceptu kun honor'! – fuŝkantis Lev Isakoviĉ, kaj Averjan Ivanoviĉ konkludis:

– La artikolego, tamen, vere estas tro. Vi, Nikola, reduktu ĝin al taŭgaj limoj. Almenaŭ trioble. Dum vi faras tion, ni povas lokigi en la jurnalo anonceton pri via kurso. Se ĝi interesos niajn progresemajn studentojn (du ruzaj ridetoj el-sub la brovoj), ni aperigos la reduktotan artikolon.

Valentin neglektis, ke la diskuto estas finita; li kripligis la lipojn kaj prononcis, imitante oficialan radion:

– …fremdaj por nia socialisma moralo kosmopolitaj tendencoj dume ankoraŭ havas la lokon en nia socio… ŝerco! – ridante aldonis li al la malaprobaj rigardoj kolegaj.

– Eh, Valentin, Valentin, – kapneis Averjan Ivanoviĉ, – naskiĝu vi kvardek jarojn pli frue – estus vi altgrada potenculo…

Ne ŝatis li tuŝi tiun temon. Aŭdinta foje en la redakcio, ke Averjaniĉ estis senkulpe ekzilita, Niko demandis lin pri tio.

– Estis unu el la "aferoj" de Berija, nome tiu "Leningrada". Ĉu vi aŭdis ion pri ĝi? Multaj honestaj partianoj suferis, ne sola mi. Sed, ne enrampu tiun parton de nia historio, Nikola, ĉar vi akiros tro da duboj, senrespondaj demandoj k.t.p. Personoj sen duboj nun faras pli sukcesan karieron ol dubantoj. Ili premos vin ĉiupaŝe, des pli pro via pasio, Esperanto, vi havos klopodojn. Mi ne konsilus al vi ankaŭ, inter ni dirante, aliĝi la partion – la dubantojn oni ne ŝatas tie.

– Sed, Averjan Ivanoviĉ, ĉu mi ne sukcesos estis honesta komunisto, kiel vi?

– Sukcesos, knabo, certe, sukcesos, – enpensiĝis Averjan Ivanoviĉ, – eble partianeco helpos al vi… Mi volonte donos al vi la rekomendon, se vi decidos. Sed neniam forgesu, ke diversaj homoj estas ankaŭ en la partio.

Lian vortojn Niko ofte rememoras ĉi tie, en Jamburg.