Gra słów
(#041) W albumie płytowym grupy Radiohead "OK Computer"
widziałem słowa DANĜERA NAJBARAĴO. Co one znaczą?
Można je przetłumaczyć jako: niebezpieczne sąsiedztwo.
(#045) Ŝtono znaczy kamień. Nie rozumiem co znaczy
ŝtona.
W języku angielskim przymiotnik ŝtona
może znaczyć dowolne z "stony", "made of stone", "made of stones", "like stone"
lub być może jeszcze coś.
ŝtona znaczy:
- Zbudowany z kamienia
(kamieni): ŝtona
statuo,
ŝtona muro,
- W przenośni:
porównywalny z kamieniem: ŝtona koro,
ŝtona dormo
(kamienny sen)
W angielskim
stony może
oznaczać mnóstwo rzeczy i nie można go przetłumaczyć poprawnie bez
kontekstu; to może być
ŝtona,
ŝtoneca lub kilka innych. Również w
esperanto
ŝtona nie można
tłumaczyć bez kontekstu. Powiedz mi co chcesz powiedzieć po angielsku, a ja
przetłumaczę ci to na esperanto. Podaj mi zdanie w esperanto, a przetłumaczę
je na angielski
(jeśli zrozumiem jego znaczenie).
(#046) Ŝtono oznacza kamień. Lecz w żaden sposób nie
można wywnioskować co znaczy odpowiadający mu czasownik ŝtonas, ponieważ nie
wiadomo, czy został on wyprowadzony z rzeczownika ("jest kamieniem" przy
jednokrokowej konwersji) lub przymiotnikiem (dwa kroki ze znaczeniem w stylu
"jest kamienny", "jest z kamienia", jest jak kamień"). Mogłoby to nawet oznaczać
"kamieniuje" jako kara za cudzołóstwo.
Wiadomo, że słownikowa postać tego słowa to
ŝtono,
ponieważ albo się o tym uczyłeś, albo masz normalnie pracujący mózg i
odgadłeś, że najbardziej prawdopodobną formą słownikową jest
ŝtono.
Ze
ŝtono możesz wyprowadzić wiele słów.
- dodając przyrostek:
ŝtona,
ŝtonaĵo, ŝtonego,
ŝtoneto, ŝtonigi,
ŝtoniĝi, ŝtonumi,
ŝtoni
Rozumienie przyrostków jest istotne. To może ci zająć więcej czasu niż
nauka rosyjskiego, ale niezbyt znacząco więcej. Jeśli chcesz mieć
szczegółową informację
(np. jako lingwista), to
polecam [
PAGE]. Tam są
wyjaśnione przypadki martwiące dziwaków językowych.
- przez połączenie rdzeni:
ŝtonhava, ŝtonplena,
senŝtonigi, surŝtona,
unuŝtona, aeroŝtono,
angulŝtono,
fajroŝtono, limŝtono,
muelŝtono, tomboŝtono,
itp...
Mogę przetłumaczyć
ukamienować kobietę
winną cudzołóstwa jako :
ŝtonumi adultinon
(jeśli wolisz wersję Ido: ŝtonumi adultulinon).
Zamienił się w kamień z powodu zaskoczenia
może być przetłumaczone jako:
li ŝtoniĝis pro
surprizo (
li ekŝtoniĝis, jeśli
chcesz uwypuklić nagłość sytuacji).
Czy mogę powiedzieć po
angielsku mogę powiedzieć:
I was stoned by surprise? Nawet jeśli
znaczenie wydaje mi się oczywiste
(mówię po esperancku i
francusku), nie mogę dać głowy, czy w angielskim nie powinienem
nauczyć się tutaj innego słowa.
Jako obcokrajowiec trudno mi zdecydować,
czy może lepiej byłoby powiedzieć
I was lapidated by surprise.
Z
drugiej strony w esperanto wiem, że mogę zastosować
ŝtonigi, lecz być może istnieje
lepsze słowo lub takowe można ukuć.
Li ŝtonigis sian enirejon ĝis la garaĝo
: wyłożył wejście kamieniami aż do garażu.
Lub
Floro floras, ŝtono ŝtonas
(kwiatek kwitnie, a kamień jest kamieniem).
Można by powiedzieć: "
La montojn estis kovritaj per
buntaj floroj; nur unu pinto ŝtonis en la suno" : góry pokryte
były różnokolorowym kwieciem; tylko jeden szczyt
kamienił się w słońcu. Nawet jeśli tego nie da się
dosłownie przetłumaczyć, czytając to, widzę odbłyski słońca na nagich
skałach wysokiej góry.
Odwodziciele od esperanto powiedzieliby, że
spowodowane to jest brakiem precyzji w tym języku, że ludzie muszą sobie
więcej wyobrażać. Propagujący esperanto powiedzieliby, że dzięki temu
językowi rośnie ci wyobraźnia. Wg mnie, jeśli mówisz jakimkolwiek językiem,
to musisz już posiadać wystarczająco dużo wyobraźni. Zobacz na podstawowe
zasady tworzenia słów.
Don Harlow:
Czasowniki utworzone z rzeczowników często są
dwuznaczne; ponieważ nie można stwierdzić, czy są lub czy nie są
przechodnie. "ŝtoni" oznacza głównie "i
ŝtone" co może posiadać pewną liczbę znaczeń. Z kontekstu zwykle
wywnioskujemy, o które z nich chodzi. Ludzie, którzy lubią, aby
i miało kropkę a
t kreseczkę, nazwą to "błędem"
i będą mieli rację (dla siebie).
Ludzie, którzy
lubią mnóstwo swobody w możliwości wyrażania siebie, nazwą to "zaletą"
i też będą mieli rację (dla siebie).
(#131) Czy zaimki względne kończące się spółgłoską są
odporne na odmianę przez przypadki?
Czy, na przykład, rzeczywiście należy mówić mi havas
neniomn w znaczeniu "nic nie mam"?
Tak, są.
Możesz powiedzieć
mi havas nenion
lub
mi havas neniom
(w większości kontekstów różnica pomiędzy nimi jest
nieznacząca).
(#132) Dziwne, należy używać zaimków względnych przy
porównaniu: mi estas tiel inteligenta kiel vi "jestem tak
inteligentny jak ty", niż czegoś analogicznego do mi estas pli inteligenta
ol vi "jestem bardziej inteligentny od ciebie (niż ty)" co z pewnością
byłoby bardziej zrozumiałe i bardziej oczywiste.
Mi estas pli inteligenta, kiel vi
jest możliwe, lecz znaczy coś zupełnie innego od
ol
vi. Znaczy to, że jestem inteligentniejszy
(od kogoś, o kim rozmawialiśmy) tak samo jak ty
(obaj jesteśmy od tego kogoś inteligentniejsi).
Tiel-kiel
tworzy parę
(w polskim tak-jak). Inne języki także to
rozróżniają
(holenderski, niemiecki, angielski).
Francuski używa
que
(aussi intelligent
que, plus intelligent
que) oraz także używa
que
jako
kiu i
ke. Jak oni sobie z tym radzą jest
tajemnicą dla wszystkich z wyjątkiem Francuzów. Jednakże nie słyszałem
nigdy, aby Francuzi na to narzekali. Odczuwają ulgę, że w esperanto jest
inaczej.
(#133) W wyniku odmiany zaimków względnych otrzymujemy
jakieś dziwne słowa, takie jak iujn, neniejn;
i oczywiście należy powiedzieć kiuj estas ili z zaimkiem względnym
w liczbie mnogiej dla "kim oni są?".
odmiana:
ia ian iaj iajn
ial
iam
ie, ien
iel
ies
io ion ioj iojn
iom
iu iun iuj iujn +
ĉ- t-
k- nen-
neniejn nie jest możliwe
(może w fantastyce: nigdzie w wielokrotnych
hiperprzestrzeniach).
Kiuj estas ili
jest poprawne.
(#065) Jaki cel posiada słowo takie jak
post (po) – co jest nie tak z malantaŭ, przeciwieństwem
antaŭ "przed"?
Malantaŭ jest lepszym słowem dla "po",
jeśli postępuje się zgodnie z zasadami tworzenia słownictwa jak jest zalecane.
Nie ma nic złego z
malantaŭ. W
rzeczy samej często się go używa.
Don Harlow:
Rozróżnienie zwykle dotyczy "miejsca"
i "czasu"
("malantaŭ" = z tyłu, "post" = po). Oczywiście
pierwotnie można tylko odróżnić przód od tyłu w ruchu, zatem różnica nie ma
znaczenia.
(#066) Jak powiesz: on przybył po 4-tej godzinie?
Li alvenis post la kvara horo. Zwykle
horo się opuszcza:
Li alvenis post la kvara: on przybył po
4-tej.
Don Harlow:
To jest również sprawa tradycji. Co znaczy "4
godzina"? Nawet w niektórych częściach świata, gdzie mówi się po
angielsku (np. służby wojskowe), można również
powiedzieć "Li alvenis post la deksesa".
(#067) Co znaczy la mia?
Mój, moja, moje. Przykład:
Kies libro kuŝas sur la
tablo?
(Czyja książka leży na stole?) –
La mia
(moja). Po francusku: "
le
mien".
Mia jest również poprawną odpowiedzią
na to pytanie. Zwróć uwagę, że używanie
la w esperanto jest
bardziej elastyczne niż w innych językach korzystających z przedimka
określonego. Najczęstsze sposoby użycia znajdziesz w [
PAGE ]. W sytuacji
wątpliwej nie używaj go.
(#062) Nie znajduję znaczenia korzenia
deb- używanego do tworzenia słów debato, debeto, debila, debito,
debuti.
Bo nie ma korzenia
deb-. Wszystkie
zacytowane słowa są korzeniami. Również zauważ, że jeszcze nie ma przyrostka
-
ut, lecz
-ato,
-eto, -ila, -ito
rzeczywiście mogłyby być przyrostkami.
Przy tworzeniu neologizmów należy
zwracać uwagę, czy nie kolidują one z istniejącymi rdzeniami.
(#063) Pafilo "strzelba" może
oznaczać cokolwiek strzelającego, od pistoletu na groch do działa plazmowego; to
jest zbyt pogmatwane.
W rzeczy samej oficjalne słowo dla "działa"–
paf-il-ego "wielkie narzędzie do strzelania" jest często odrzucane
na rzecz bardziej precyzyjnego słowa kanono.
Niejasność lub precyzja zależy od kontekstu i konieczności. Nie ma żadnego
prawa, które zmuszałoby ludzi do większej precyzji niż konieczna. Jeśli
weźmie się dowolne słowo w dowolnym języku bez jego kontekstu, staje się ono
niejasne. We wspomnianym przykładzie "kanono"
jest równie niejasne jak w angielskim słowo "canon"
(działo). Jeśli kontekst dotyczy religii, to
znaczenie całkiem prawdopodobnie może być inne od "pafilego".
Nieoczekiwanie w tekście mówiącym o wojnach religijnych "pafilego"
mogłoby być bardziej precyzyjne od słowa "kanono".
Jeśli tekst dotyczy urządzeń medycznych, to słowo "canon"
mogłoby posiadać jeszcze inne znaczenie, absolutnie jednoznaczne dla
czytelnika.
Mówimy pojęciami abstrakcyjnymi. Myślimy tak samo. Język
to abstrakcje. Pracujemy z nimi. Komputery używają abstrakcyjnych języków.
Teraz nazywa się je obiektowymi (najbardziej znane to C++,
Java). Abstrakcja, jak to słowo sugeruje, jest tylko pewnym
przedstawieniem rzeczywistości, przybierającym jedynie niektóre cechy
charakterystyczne obiektu, którym się posługujemy. Jakie to cechy: tylko te
niezbędne do rozwiązania problemu. Wszystkie pozostałe to balast.
Zrozumienie tego jest istotne przed rozpoczęciem mówienia o niejasności i
precyzji: samo słowo jest abstrakcją.
Don Harlow:
Również inne języki pozwalają stopniować znaczenie od
najbardziej ogólnego do bardzo specyficznego. Na przykład, w angielskim
każda broń ręczna może być (i najczęściej jest)
określana po prostu jako "gun". Stąd
sławny obrazek amerykańskiego rekruta marynarki wojennej, stojącego całkiem
nago na placu defilad ze strzelbą na piersiach i za karę krzyczącego w
kółko:
"This is my rifle.
I called it a gun.
That's why I'm standing
Bare-ass in the sun!" |
|
To moja strzelba.
Nazwałem ją
"gun".
Dlatego teraz stoję
Z gołym tyłkiem na słońcu! |
"pafilo" prawie zawsze można
używać, ale istnieją inne słowa dla określonych sytuacji
(revolvero, fusilo,
mitralo, itp.)
(#072) Jakie to dziwaczne, że słowo "jeden" ma dwie
sylaby, a pozostałe tylko jedną.
To bardzo dziwne. A nawet dziwniejsze jest to, że
du,
tri, kvar
mają kolejno dwie, trzy i cztery litery. Czemu Zamenhof nie poszedł dalej z
tym pomysłem tylko zatrzymał się w pół drogi?
Może coś takiego jak:
u,
du,
tru,
foru,
fajvu,
sisesu,
zibzevu,
etoktaku,
nanojnevu,
tendisdeku ?
Bardziej na serio:
un'
du
tri kvar
kvin... jest możliwe w piosenkach i
wierszach.
(#077) Wiele czasów złożonych najprawdopodobniej
sprawi kłopot mówiącym np. wieloma językami Azji, które dają sobie dobrze radę z
czymś o wiele prostszym.
Dlatego tak wielu ludzi uczy się języka chińskiego. Nie ma powodu, aby się go
nie uczyć. Wyszukanie słowa w słowniku chińskim zajmuje trochę czasu, ale
cała reszta jest już prosta.
W języku chińskim nie ma imiesłowów
przeszłych, ani czasowników, przysłówków, rzeczowników i przymiotników. Czy
może być prostszy język?
(#127) System gramatycznych końcówek, przy którym
obstaje gramatyka, bez żadnego powodu jest całkiem ignorowany;
Na przykład, końcówka przysłówkowa to teraz -el
(ki-el "jak?"), natomiast -e (ki-e
"gdzie?") oznacza miejsce.
Poszukaj w innym miejscu zasady odwracalności Ido.
Ta reguła obowiązuje
tylko w jedną stronę. Aby utworzyć przysłówek z korzenia, dodaj -
e.
(#128) Posiadanie jest wskazywane przez -es;
stąd
ki-es "czyj" różni się postacią od de "kogo,
czego" (używanego z przeczownikami) i
-a (używanego z zaimkami).
Daje to trzy różne, niewymienne sposoby wyrażanie tej
samej relacji gramatycznej – a dokładnie tę trudność esperanto miało
wyeliminować!
Trzy sposoby, o Boże! Czy to jest aż tak nadmiarowe?
kies = de
kiu
mia = de
mi
Czy wolałbyś kmiesjn
librojn vi legis
(które z moich książek czytałeś) zamiast zwykłego:
kiujn librojn de mi (kiujn librojn miajn)
vi legis?
Niestety, k- nie
zostało jeszcze podniesione do rangi korzenia.
Być może za kolejne sto
lat będzie. W innym miejscu opisałem, jak mógłbyś ten proces przyspieszyć.
Na chwilę obecną korzeniami są: ies,
ties,
kies, nenies,
ĉies.
Ale tak nie jest dla t-
k-
nen- ĉ-
(#129) Na temat iu, io: raczej bezcelowe rozróżnienie
pomiędzy końcówkami -u i -o , które nie mają innych
zastosowań.
(#087) "moje" jako zaimek wygląda jak
przymiotnik, la mia "to co moje"; czy przypadkiem nie powinien on
być rzeczownikiem – la mio?
Niewykluczone, że mógłby również przyjmować formę la mii z końcówką
zaimkową lub nawet la miio.
Kies libro kuŝas sur la tablo?
(Czyja książka leży na stole?) – La mia
(moja), nie musimy już mówić
libro,
to jest w domysle. Po francusku: "
le mien".
Mia jest również poprawną
odpowiedzią na to pytanie. Zwróć uwagę, że używanie
la jest
bardziej elastyczne niż w innych językach używających zaimka określonego.
Najpowszechniejsze zastosowania znajdziesz w [
PAGE].
W razie wątpliwości, opuść zaimek.
La mio
oznacza "
ten ja", "
moje
ego". Inne synonimy:
la egoo,
la memo.
Zignoruję
miio.
(#094) Reguła nr 8 stwierdza: wszystkie przyimki
rządzą mianownikiem. To źle: większość przyimków może w rzeczywistości rządzić
również biernikiem; patrz reguła nr 13.
Reguła nr 8:
Wszystkie przyimki rządzą mianownikiem.
Zapomnij o przypadkach, zobacz
czym są "pozostałe
przypadki", do których odwołuje się reguła nr 2.
(#095) Reguła nr 10, która, co dziwne, jest taka sama
jak w języku polskim, nie ma nic wspólnego z gramatyką lub składnią.
Reguła nr 10:
Każde słowo czyta się dokładnie tak jak jest zapisane, nie ma
niemych liter.
Czemu "co dziwne" nie była ona taka sama jak w rosyjskim czy angielskim?
Czy tylko w polskim to obowiązuje? Chyba jednak nie do końca
– w polskim niektóre wyrazy czyta się inaczej niż są zapisane:
np.
woda
w
studni
– woda f studni, ja
błko
– japko, p
rzy
– pszy...
Jak definiujesz gramatykę?
Difino de gramatiko:
scienco pri la lingvaj reguloj. Tuto de la reguloj,
kiujn oni devas observi por ĝuste paroli aŭ skribi difinitan lingvon.
(#096) Sztywność akcentu powoduje pewne
zniekształcenia: dlaczego słowa takie jak nacio "naród" powinny być
akcentowane na I zamiast na pierwszym A jak w każdym
innym języku zawierającym to słowo?
Po francusku:
nation – akcent na
tion a nie na
na.Co do zniekształceń:
photograph,
photographer,
photographic
.
Rosjanie mają te same uwagi do języka polskiego.
(#098) Czy długie słowa posiadają jakiś drugi
pomocniczy akcent?
Słowa złożone mogą posiadać akcent pomocniczy na poprzednim temacie wyrazu.
Zobacz do [
PAGE
].
(#099) Reguła 12 jest bezcelowa i nie robi żadnej
praktycznej różnicy w języku: wielokrotne zaprzeczenia są powszechne w wielu
językach, na przykład "I don't know nothing" w potocznym angielskim.
Reguła nr 12: Jeśli w zdaniu będzie jedno słowo przeczące, to drugie nie może
się pojawić.
Wątpię, czy język potoczny można uważać za regułę.
Co
rozumiesz pod pojęciem
wiele?Są języki z jeszcze gorszymi
rzeczami niż używanie podwójnych zaprzeczeń. Używają podwójnych potwierdzeń.
Na konferencji jeden z mówców powiedział:
"W
znanych mi językach większość stosuje podwójne zaprzeczenie do
wyrażenia potwierdzenia. Lecz, w przeciwieństwie do reguł
matematycznych, nigdy nie znajdziemy takiego języka, który używa
podwójnego potwierdzenia do wyrażenia zaprzeczenia."
Wtedy ktoś
ze słuchaczy powiedział: "tak tak!?" |
(#100) Reguła nr 15 nie ma nic do czynienia z
gramatyką lub składnią i nie wyjaśnia co robić z obcymi słowami, które zawierają
dźwięki nie przypominające żadnego ze stosowanych w esperanto.
Reguła nr 15: Tak zwane „obce” słowa, tj. słowa wyprowadzone z tego
samego źródła w wielu językach, nie podlegają zmianie w języku
międzynarodowym poza przystosowaniem do jego pisowni. ― Taka jest ta reguła
odnośnie do pierwotnych słów, słowa pochodne są lepiej ukształtowane
(od słów pierwotnych) zgodnie z zasadami gramatyki,
np.
teatr'o, „teatr”, lecz
teatr'a, „
teatralny”,
(nie teatricul'a), itp.
(#101) Niektóre z mniej przewidywalnych tworów
Zamenhofa, np. ĝis "aż do" z francuskiego jusque
sugerują, że albo zgadujesz, albo zmieniasz je przypadkowo – co raczej powala
tezę, że esperanto jest "międzynarodowo rozpoznawalnym" językiem.
Ĝis nie jest słowem międzynarodowym.
esperanto to nie Interlingva ani też Vollapük.
(#102) Jedenaście z 16
reguł w "La Fundamento" jest zbędne, a reguły o numerach od 2 do 6 są
otwarte na dalsze uproszczenia:
na przykład, czy naprawdę potrzebne są te wszystkie myląco
podobne tryby czasów, gdy przysłówki czasowe dały by sobie zupełnie dobrze radę?
for example, do you really need all those confusingly similar verbal tense
forms, when temporal adverbs would do just as well? (Porównaj walijski rydw i'n
wedi siarad "jestem po rozmowie".)
Mowa jest srebrem a milczenie złotem.
La parole
est d'argent, le silence est d'or.
A co powiesz na język migowy dla chińskich małp? Czy byłby dość prosty?
Założę się, że gdyby go stosować przez 100 lat, to i tak wciąż znaleźliby
się ludzie chcący go poprawiać. Zbyt wiele małp by nim już mówiło! (mi
pardonpetas!).
Zgadzam się co do jednego: walijski powinno się
ożywić. Dalej chłopcy. Cały ruch esperancki was wspiera!
(#103) Masz się trzymać "oficjalnych" afiksów i nie
tworzyć własnych w celu uleczenia błędów w tym języku. Mimo to, jak z przyimkami
i spójnikami, nikt nigdzie nie ma ostatecznej listy.
Na przykład, [TYE 190-1] podaje 10 przedrostków i 31
przyrostków, ale inne źródła sugerują inną ich liczbę.
Potrzebujesz dobrego odnośnika? Zobacz na [
PAGE].
Po 100 latach wydaje mi się, że ktoś już znalazł lekarstwo. Złota zasada:
używaj to co istnieje, jest mnóstwo afiksów.
Przy okazji, nie wiedziałem,
że TYE
(podręcznik angielski Teach Yourself Esperanto)
jest "oficjalnym" i ostatecznym źródłem informacji o języku; czy autorzy tak
twierdzą? A czy może są takie źródła dla angielskiego? O francuskich nic nie
wiem.
(#104) Nie jest oczywiste dlaczego wyprowadzanie
wyrazów jest zawsze traktowane jako różne od składania korzeni, skoro afiksy są
podniesione do rangi korzeni przez regułę, która twierdzi, że dany afiks może
być użyty jako niezależne słowo, gdy zostanie zaopatrzony odpowiednią końcówka
gramatyczną.
(na przykład, ar-o to "zbiór").
Wszystkie przeczytane przeze mnie książki jasno stawiają tę różnicę i jestem
zmuszony przez grzeczność im ustąpić. Jednak to rozróżnienie jest w praktyce bez
znaczenia, a hybrydowy system Zamenhofa lepiej byłoby stąd zastąpić przez
pojedynczy zbiór poprawnie rozpoznawalnych korzeni.
-ar/ przyrostek :
arbaro (las),
arbarego
(puszcza), ŝtuparo
(schody),
ŝafaro (stado owiec),
luparo
(stado wilków), abelaro
(rój pszczół),
adresaro
(książka adresowa)
aro:
zbiór, kolekcja; aro de arboj.
Zaleca
się tłumaczenie korzeń+sufix jednym słowem
(jeśli takie istnieje w języku docelowym), więc
arbaro to las, lecz
aro de arboj jest zbiorem drzew.
arigi: kolekcjonować, zbierać
subaro: podzbiór
superaro: nadzbiór
(#105) Wszystkie poniższe afiksy są zbędne i lepiej by
je wyrażały osobne słowa.
-
mis- "źle".
-
fi- i
-aĉ-, dwa uwłaczające afiksy; lecz brak afiksów o przeciwnym
znaczeniu. Dlaczego?
-
eks- "poprzedni, były".
-
ek- "nagły lub chwilowy"; łatwo go pomylić z
eks-, gdy zostanie użyty do korzeni rozpoczynających się na
s-. Posiada on zastosowanie jako znacznik aspektu czasownika, lecz w
takim wypadku lepiej byłby przyrostkiem.
-
-ing- "pojemnik na daną rzecz", który nie ma związku z
teni "trzymać, zawierać".
-
re- odtwarza dwuznaczność źródła łacińskiego, które znaczy
zarówno "jeszcze raz" jak i "wstecz", tworząc słowa z dwoma różnymi,
czasami nawet przeciwnymi znaczeniami: re-skribi
"odpisać" lub "przepisać"; re-iri
"wrócić" lub "pójść jeszcze raz".
Jakie słowa?
Ja proponuję :
-
mis/a :
niepoprawny
-
aĉ/a
: odrażający
-
fi/a
: nie zasługujący na szacunek
-
eks/a :
poprzedni, były
-
ek/i
(ntr) : rozpocząć jakieś działanie
-
ing/o
: pojemnik
-
re/e :
ponownie, jeszcze raz
To są osobne słowa, zgodnie z twoją propozycją. Mozna je uzywać
niezależnie lub w słowach złożonych. Wynik tej roboty kosmetycznej: żaden.
Dokładnie to już mamy i tak działa ten język.
Jedyna uwaga:
w
słowniku, zamiast hasła
aĉ/ suf
znalazłbyś
aĉ/a i wskazówkę, że to słowo może być używane w
charakterze przyrostka o tym samym znaczeniu.
Dlaczego tylko to a inne
nie? Bo tak!
(lecz lepsze wytłumaczenia znalazłbyś w [PAGE]).
Uwagi:
Reiri : iść ponownie,
retroiri: iść wstecz. Teraz mam wątpliwości
co znaczy iść wstecz; czy to nie to samo co wrócić?
Reskribi
: pisać ponownie;
respondi:
odpowiadać. Lecz jeśli napiszę:
mi reskribis al ŝia
letero, to sądzę, że zrozumiesz.
(#106) [TYE] utrzymuje, że składnia jest po prostu
porządkiem wyrazów; w rzeczywistości jest zbiorem reguł, które mówią co znaczą
słowa użyte razem zgodnie z regułami gramatyki.
Przewertowanie źródeł czasami pomaga.
[
NPIV
] twierdzi:
sintakso. Parto de la gramatiko, kiu priskribas la
regulojn de kombiniĝo de la diversaj lingva unuoj.
frazosintakso. Parto de la sintakso, koncernanta la grupiĝon de propozicioj
en frazon.
propoziciosintakso. Parto de la sintakso, koncernanta la rilatojn de la
diversaj partoj de propozicio.
vortosintakso. Parto de la sintakso, koncernanta la grupiĝon de vortoj por
la esprimado de la sintaksa funkcio.
(#108) "jest (pogoda) ciepło" zostało tajemniczo
przetłumaczone [TYE 62] jako estas varme.
Co złego z la vetero estas varma?
I dlaczego (na którejś stronie) idiomatyczne estas varme al mi
jest bardziej typowe od mi estas varma dla "jest mi gorąco"?
la vetero estas varma jest
doskonałe.
Również:
estas varme!
varmas!
varma la vetero!
A w zimie mógłbyś powiedzieć:
varmas al mi
varmas min
W każdych warunkach pogodowych mógłbyś powiedzieć
mi varmas
mi estas varma
estas varma mi
estas mi varma!
ale dziewczyna siedząca obok ciebie juz prawdopodobnie to zauważyła, więc
nie musisz jej mówić.
Bardziej na serio:
vi
estas varma w grze może oznaczać, że zbliżasz się do
przedmiotu, który należy znaleźć.
(#109) Skoro biernik może zastąpić al,
więc estas varme al mi i estas varme min
oznacza to samo?
Jeśli tak, to sugeruje to, że pewne kombinacje
kategorii gramatycznej i przypadku są równoważne, co z kolei na pewno spieprzy
gdzieś jakieś elementy gramatyki.
Tak się dzieje, gdy łączy się niegramatyczne zwroty z
mechanistycznymi zasadami.
Estas varme al mi może być uproszczone
do estas varme min, lecz mniej
dwuznaczne będzie całkowite opuszczenie min: estas
varme. Mógłbyś opuścić również
estas: varme! Nawet
varme mogłoby zostać zastąpione przez:
pffft!
Lecz wszystkiego nie opuszczaj,
mogłoby być znów zbyt wyraźne.
Nie pieprz zbyt szybko, chyba że
mechanika gra.
(#110) Nawet nieszkodliwe zdanie jak mi amas la
hundojn jest dwuznaczne; oznacza zarówno "ja lubię psy" w sensie ogólnym
jak i bardziej specyficznie "ja lubię te psy".
Nie, nie znaczy tak.
mi amas hundojn, ne katojn
: lubię psy, nie koty (ogólnie).
mi amas la hundojn, ne la katojn : lubię te psy, nie te
koty (na wystawie właśnie się spotkaliśmy i sobie
rozmawiamy o niej, lecz ogólnie mogę nienawidzić psów, a koty kochać).
(#097) Wiele korzeni jest nierozpoznawalne z tego czy
innego powodu, jak te, które zachowały taką samą pisownię jak w językach
źródłowych i stały się nierozpoznawalne przy wymowie zgodnie z regułami języka
esperanto.
słowo znaczenie źródło
boato łódka angielski (dodane dwie sylaby)
birdo ptak angielski (brzmi bardziej jak "beard" broda)
soifo pragnienie francuski (brzmi zupełnie inaczej)
ohmo ohm niemiecki (H nie jest wymawiane)
komenci zaczynać francuski (dostaje /t/)
W esperanto przyjęto: boato,
filtri, fisio,
bizo
(kąsający wiatr z pólnocy),
bitero.
W angielskim również przyjęto:
abet,
abettor, bite,
bit,
bitter, bait,
beetle, boat.
Zauważ, że boat jest całkiem
daleko od pierwotnego korzenia i jest prawie całkiem nierozpoznawalne;
dzisiaj bardzo niewielu ludzi wie, że
boat oznaczało w rzeczywistości po
prostu wydrążony pień. To rzeczywiście jest nierozpoznawalne
(dla Anglika) w wymowie, ale co dziwne nie dla Francuza znającego
trochę angielski. Gdy uczy się języka czytając, to bardziej jest
rozpoznawana pisownia od wymowy.|
Te same uwagi dotyczą
birdo, soifo,
komenci.
Jednak poprawnie jest
omo a nie
ohmo, prawdopodobnie z powodu trudności wymowy.
Warte uwagi jest to, że, jako osoba mówiąca francuskim, nie razi mnie
soifi
zamiast sŭafi. Przeciwnie, zakładam,
że większość Anglików wolałaby boato od
boŭto, ale mogę się mylić, bo Francuzi są
bardziej wzrokowcami niż słuchowcami.
(#121) Czy veti monon chevalojn
oznacza jednocześnie "stawiać pieniądze na konie" i "stawiać konie na pieniądze"
?
Ani to, ani tamto. Zdanie jest nieprawidłowe. Może być tylko jedno dopełnienie
z
-n.
Je można pominąć, jeśli nie tworzy to
dwuznaczności.
Regułą jest: stosuj te środki, tak aby być zrozumiałym.
(#122) Reguły nr 8 i 13 gramatyki oznaczają, że
en la domon "do domu" i en la domo "w domu" różnią się w
znaczeniu przyimka, lecz wyrażają tę różnicę zmianą rzeczownika.
To rozróżnienie nie rozciąga się na żadne inne rodzaje
ruchu: i tak el la domo "z domu" i jeśli złożone przyimki jak
de sur "z na" są dozwolone [TYE 50], to co jest źle z całkowicie
jednoznacznym al en la domo?
Nic nie jest źle z
al en la domo.
Wydaje się, że masz problemy z końcówką gramatyczną -
n.
Lepiej
zrozumiesz regułę nr 13, jeśli zmieni się jej brzmienie na:
al en słowo,
al sur słowo,
al dowolny przyimek słowo
można
zastąpić przez
en
słowo-n,
sur
słowo-n, dowolny przyimek
słowo-n.
Ten sposób mówienia jest bardzo powszechny.
(#126) Nie ma przedrostka dla "ten", więc trzeba
wstawiać ĉi przed "tamten", aby dostać strasznie nienaturalne
ĉi ti-.
Natomiast ważne słowo
"teraz", które powinno brzmieć niezgrabnie ĉi tiam, jest właściwie
zupełnie dowolnym nun.
La ĉi supra rimarko estas erara
(powyższa uwaga jest błędna).
Ĉi rimarko estas erara
(Ta uwaga jest błędna).
La ĉi remarko estas erara.
La remarko-ĉi estas
erara.
Tiu ĉi remarko estas erara.Więc masz mnóstwo
rozwiązań, jeśli nie lubisz:
ĉi tiu remarko estas erara.Teraz
najlepiej tłumaczy się przez
nun, lecz bez wątpienia możesz
budować bardziej akrobatyczne kombinacje, aby powiedzieć to samo w razie
nagłej potrzeby
(gdy zapomnisz nun).
Mógłbyś użyć
ĉi momente. Słyszałem:
dum la tempo kiam mi parolas.
Możesz również mówić:
ĉi tie,
(lub tie-ĉi),
ĉi tiel, ĉi tial,
ĉi tio, ĉi tiu,
ĉi tia, ĉi ties
Nie potrafię znaleźć sytuacji, w której mógłbym użyć:
ĉi tiam,
ĉi tiom; nie ma reguły zabraniającej ci tak
mówić, ale co to miałoby znaczyć?
nun
(niemiecki)nun
(grecki)
nunc
(łaciński)now
(angielski)
nu
(holenderski, szwedzki)
nú (islandzki)
nunai
(litewski)nu
(Vollapük)Czy to nazwałeś zupełnie dowolnym?
NEW dało w esperanto następujące
słowa:
nova,
neo-, nostalgio,
nun, novao,
novalo, novelo,
novico, novokaino.
(#130) Byłoby miło rozróżniać słowa pytające od
zaimków pytających niż wpakować je razem pod k- i tworzyć dwuznaczności.
w zdaniach typu Ĉu mi diris al la homo kiu
parolis (czy powiedziałem człowiekowi, który mówił lub czy
powiedziałem do tego człowieka: kto mówił?)
Tak, byłoby, w angielskim pewnie też.
W esperanto łatwo jest usunąć
dwuznaczność:
Ĉu al la homo mi diris : kiu parolis ? Al la homo ĉu mi diris: kiu parolis?
Al la homo kiu parolis, ĉu mi diris?
(#135) Końcówka -aŭ pojawia się – zgodnie
z moja najlepszą wiedzą- w zaledwie 21 słowach, sugerując, że Zamenhof raz
starał się stworzyć nową część mowy o niezdefiniowanym przeznaczeniu i dał sobie
z tym spokój nie sprzątając bałaganu.
Wiele z tych słów są zarówno spójnikami jak i
przyimkami, lecz niektóre są albo jednym, albo drugim, a kilka autentycznymi
przysłówkami i wtedy powinny kończyć się na -e, a jeszcze kilka nie
należą do żadnej z tych kategorii.
almenaŭ (przynajmniej)
ambaŭ
(oba)ankaŭ
(również)
ankoraŭ (wciąż)
apenaŭ
(przynajmniej)preskaŭ
(prawie)anstataŭ
(zamiast)
ĉirkaŭ (około)
laŭ
(wzdłuż)kvazaŭ
(jakby)
malgraŭ (pomimo)
aŭ
(lub)antaŭ
(przed)
baldaŭ (wkrótce)
morgaŭ
(jutro)hieraŭ
(wczoraj)
hodiaŭ (dzisiaj)
adiaŭ
(żegnaj)naŭ
(dziewięć)Eble mankas
kelkaj kiel
graŭ?...
Rzeczywiście trudno jest znaleźć związek
pomiędzy tymi słowami i dlaczego Zamenhof zdecydował się utworzyć coś, co
wygląda na specjalną kategorię słów. Prawdopodobnie w tej grupie znajdowało
się zbyt mało słów, aby usprawiedliwić dla nich wszystkich osobny przyrostek
(zgaduję).
(136) Z czasowników sati (nasycać) i
flati (schlebiać) tworzy się przymiotniki sata
(nasycony) i flata (schlebiający). Czy nie powinno się
zamiast nich używać satita i flatanta?
Sati nie znaczy: nasycać,
tylko być nasycanym.
Sprawdźmy, jakie hasła są w słowniku:
flati (tr)
:
se vi volas filinon, flatu la patrinon.
(jeśli chcesz córkę, schlebiaj matce)
sata: sata stomako ne
lernas volonte
(nasycony brzuch nie uczy się chętnie)
Z
tych korzeni można utworzyć:
flata: flataj
vortoj ĉiam belsonas.
(schlebiające słowa zawsze brzmią miło)
sati
(ntr): mi satas, mi
sufiĉe manĝis.
(jestem nasycony, zjadłem dosyć).
