Gramatyka języka esperanto

Jeszcze lepiej przeczytaj "Ekzercaro", które bez zastrzeżeń definiuje i opisuje takie sprawy, jak pytania i zdania podrzędne.
Duże litery oraz interpunkcja nie jest częścią języka, lecz częścią systemu zapisu związanego z tym językiem, a więc właściwie jest nieistotna (ponownie Zamenhof, w przeciwieństwie do innych twórców, zmierzał w kierunku języka mówionego).

Końcówka -N  (która jest czymś dużo więcej od zwykłego biernika w łacinie) jest jedną z cech esperanto najbardziej krytykowaną przez początkujących oraz przez tych, którzy nawet nie zaczęli nauki. Jednakże jej rola w ciągu ponad stu lat obecności języka rozszerzyła się poprzez prostą ewolucję (tj. dzisiaj mówimy "paŝon post paŝo" gdzie Zamenhof powiedziałby "paŝo post paŝo"); znajdziesz ją również po przyimkach "krom"  i "anstataŭ",  czego Zamenhof nigdy by nie zrobił – przynajmniej w tych przypadkach, gdzie rzeczywiście funkcjonują one raczej jako spójniki współrzędne niż przyimki.

"Przypadek" okazuje się podstawowym opisem użycia rzeczowników. Jak się go wyraża gramatycznie, to coś innego. W angielskim używamy metody języka esperantodla kilku naszych zaimków w bierniku oraz ustalonego szyku wyrazów dla rzeczowników; w innych przypadkach – podobnie jak w esperanto – używamy przyimków.

-N  po prostu pokazuje cel działania lub kierunek ruchu. Gdy dodaje się -N  do rzeczownika po przyimku (miejsca), pokazuje się po prostu, że ta fraza określa już miejsca, gdzie coś się dzieje, lecz miejsce, w kierunku którego jest skierowana dana akcja. Nic nie może być prostsze.

Powodem tej skargi jest to, że w angielskim (i w kilku innych językach) wiele słów posiada dwa znaczenia, jedno przechodnie i jedno nieprzechodnie. Jeśli uczeń nauczy się, że "bruli"  oznacza "palić się", to zaraz założy, że oba przytoczone zdania powinny być poprawne i że jest coś nie tak w esperanto, bo tam jedno z nich jest złe. (Jeśli, oczywiście, nauczy się on prawdziwego znaczenia czasownika bruli,  tj.. "stanie się substancją gazową w wyniku utlenienia", to problem powstanie z mniejszym prawdopodobieństwem.)

"Sama obecność dopełnienia"? Nie ma żadnej znanej mi reguły, która mówi, że dopełnienie musi nawet być obecne. "Kion vi ŝatas fari en la vespero?" "Mi bruligas."  Jeśli dopełnienia brak, nie możesz dodać do niego -N  ...

Angielski jest bardzo niespójny w przypadku używania w nim czasowników o podwójnym znaczeniu. Można powiedzieć "The wood burns" (drewno się pali) i "I burn the wood" (ja palę drewno) lub "The cats drowned" (koty się utopiły) i "I drowned the cats" (ja utopiłem koty), lecz nie możesz wtedy mówić "The cats died" (koty umarły)  "I died the cats" (zdanie bez sensu) lub "The tree falls" (drzewo upada) i "I fall the tree" (chociaż możesz powiedzieć "I fell the tree" w czasie teraźniejszym -- "fell" jest pewnego rodzaju przechodnim odpowiednikiem dla "fall", użytecznym w pewnych sytuacjach).

Problem, ponownie, dotyczy nauki równoważnych słów języka narodowego zamiast znaczeń. Gdy już nauczysz się, że "ag'"  odnosi się do jakiegoś działania, że "aer'", "fum'" i "akv'"  są rzeczami, a "aktiv'"  i "ali'"  opisują te rzeczy, nie powinieneś mieć żadnego problemu.

"Końcówki" odnoszą się szczególnie do rzeczowników, przymiotników, czasowników i przysłówków. Liczebniki, zaimki względne i przyimki są oddzielnymi podsystemami, które wykorzystują niektóre z tych końcówek w "rozsądny" sposób, ale nie muszą ich imitować. Zauważ: -i  przy zaimkach nie jest końcówką (jak to jest u czasowników), lecz po prostu samogłoską wstawioną w to miejsce, aby zaimek dał się wymówić. Jest mała możliwość pomyłki, ponieważ gdy wszystkie czasowniki kończące się na -i  są wielosylabowe, to wszystkie zaimki z wyjątkiem dwóch są jednosylabowe. (teoretycznie można by mylić "ili" i "oni" z czasownikami, gdyby nie istniało coś takiego jak kontekst.)

Przyimki są partykułami, które same z siebie nie posiadają końcówek, lecz mogą przyjąć zwykłe końcówki, gdy są zamieniane na rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki, czy nawet czasowniki.

System zaimków względnych jest umiarkowanie dopasowany do systemu rzeczowników, czasowników, przymiotników i przysłówków, skoro -O  odnosi się do nazwy czegoś (rzeczownika), -A  odnosi się do opisu czegoś (przymiotnika). Niestety (lub szczęśliwie) gdy chodzi o przysłówki, to zaimki względne posiadają więcej odcieni znaczeniowych niż zwykłe przysłówki, zatem oprócz końcówki -E  (przysłówek lub miejsce jako zaimek względny), mamy -EL  (sposób), -AL (powód), -OM  (ilość), -AM (czas).

Zamenhof jawnie pozwala ignorować go początkującym z krajów, gdzie przedimka się nie używa. Dodatkowo pamiętaj, że słownik Millidge'a był skierowany do mówiących po angielsku (precyzyjniej, mówiących po angielsku w Anglii), więc gdy mówi "tak samo jak w innych językach", to w rzeczywistości mówi czytelnikom "tak samo jak w angielskim" (co również nie jest całkiem poprawne).

Nie można oczywiście winić języka za to, co mają ochotę napisać o nim jego użytkownicy.

Przedimek jest względnie nowym wynalazkiem, który ma zwyczaj wchodzenia do języków go nie posiadających.
W języku rosyjskim określoność jest wskazywana przez kolejność wyrazów. W japońskim, o ile dobrze pamiętam, rozróżnienie to wykonywane jest za pomocą partykuł "ga" i "wa".

Uwagi Zamenhofa w owym czasie były związane z proponowaną "reformą" języka esperantow 1894, którą wymyślił (i publicznie wspierał) pod presją finansową; jego prywatne listy wskazują, że nie miał ani wielkiej wiary w proponowane zmiany ani ochoty ich wprowadzać. Jeśli chodzi o język angielski, brak zgodności przymiotnikowej jest w dużej mierze rekompensowany przez rozróżnienie pomiędzy trzecia osobą liczby pojedynczej i mnogiej w czasownikach w czasie teraźniejszym, co dodaje pewną ilość nadmiarowości do języka, któremu brak zgodności rzeczowników z przymiotnikami. W rzeczy samej niektórzy autorzy eksperymentowali z usunięciem zgodności przymiotnikowej z zaimków dzierżawczych, używając odpowiadającej temu końcówki -ES  zamiast końcówki przymiotnikowej -A  dla zaimków dzierżawczych; wynik jednakże nie był specjalnie popularny wśród mówiących tym językiem. (Swobodny szyk wyrazów również staje na przeszkodzie takim zmianom; np. zdanie takie jak "Mies gepatroj donis al fratino mies monon" byłoby zupełnie, i być może boleśnie, dwuznaczne przy drugim "mies".)

W rzeczywistości spowodowane to jest tym, iż Zamenhof wzorował się na systemach zachodnich, w których liczby są również niespójne. Oczywiście w angielskim niespójność pojawia się po 99 a nie po 999999; "hundred", "thousand", itp. są rzeczownikami a wszystkie liczby przed sto są liczebnikami (dlatego mówi się "ten", lecz trzeba powiedzieć "a hundred"). Niektórzy autorzy esperanccy proponowali liczebnik "meg" w zastępstwie rzeczownika "miliono", ale to nie chwyciło; w każdym razie niespójność dalej by została, tyle że nieco na wyższym poziomie.
Jest również taka sprawa, że dla większych, mniej powszechnie używanych liczb użycie systemu rzeczownikowego pozwala na nieco regularności (zgodnie z NPIV powszechnym sposobem wyrażania tych większych liczb jest użycie liczebników z nieoficjalnymi przyrostkami -ILION- i -ILIARD-, np. "kvariliono", "kvariliardo"). Liczebniki byłyby tworzone dużo mniej regularnie.

W esperanto są tylko trzy "czasy": -IS, -AS, -OS.

Europejczykowi, opętanemu na punkcie raczej osobliwego systemu czasowników występującego w językach zachodnioeuropejskich (a właśnie dla Europejczyków Zamenhof napisał powyższe opisy), może się wydawać, że w esperanto jest dużo czasów. Tak wcale nie jest. W językach zachodnich takie "czasowniki złożone" stosują czasownik posiłkowy (np. w angielskim to be  lub to have) + pewną formę czasownika (imiesłów). W esperanto "czasowniki złożone" nie są w rzeczywistości wcale żadnymi czasownikami: są czasownikiem "esti", po którym występuje przymiotnik (esperanckie imiesłowy są w rzeczywistości przymiotnikami utworzonymi z korzeni o znaczeniu akcji, działania). Jeśli zrozumiesz (regularne) znaczenie afiksów wykorzystywanych do ich utworzenia, to po prostu będziesz je stosował  tak jak stosujesz każdy inny przymiotnik:

  Georgo Vaŝingtono estis alta, blankhara, lingodenta, kaj naskita.

Nawiasem mówiąc, to dlatego esperanto nie używa "havi"  z imiesłowami, co również jest źródłem pomyłek dla niektórych Europejczyków.

Nie ma trybu łącznego w esperanto: myślisz o trybie warunkowym (-US: coś co mogłoby się zdarzyć, ale pewnie się nie zdarzy). "Imiesłowy warunkowe" były wynajdywane od nowa przez pisarzy pewnie z tysiąc razy w ciągu ostatniego stulecia, lecz niestety nikt nie czyje ich wyraźnej potrzeby.

przepraszam bardzo, ale "nesto" nie jest zbiorem jaj, lecz zbiorem gałązek zlepionych razem w celu utworzenia zbiornika na jaja oraz miejsca utrzymującego ciepło brzucha ptaka.

Znów (jak z "pafilo"), te słowa kończące się przyrostkiem -EJ- zwykle wystarczają. Ponieważ czasem tak nie jest, to pojawiły się słowa (nieoficjalnie) w esperanto takie jak "kirko", "katedralo", "kapelo", "templo", "sinagogo", "moskeo", nie wspominając bardziej oficjalnych możliwości jak "predikejo" (gdzie możesz spać, jeśli masz ochotę), "adorejo", itp.

"krawędź" to "rando"; "omlet" to "omleto"; "grunt" to "grundo"; "mięso" to "karno". Podane przez ciebie słowa mogłyby być użyte w specjalnych przypadkach (np. "Aĉulo, mi disskulptos vin per la akraĵo de mia klingo!", gdzie mówiący chce scharakteryzować "krawędź" głównie przez jej ostrość), ale zwykle się ich nie używa.

Nie pamiętam, żebym czytał ten konkretny fragment porady na liście Auxlang, ale przecież nie czytam tam każdej wiadomości. Na pewno takiej porady ja bym nie udzielił.

Zgodnie z moim doświadczeniem nauka korzeni i afiksów – i, oczywiście, jak ich używać – poszerza niesamowicie słownictwo ucznia. Jest to godny uwagi fakt, że esperanto, w przeciwieństwie do innych "obcych" (tzn. nie ojczystych) języków, może potencjalnie dać mówcy większe aktywne słownictwo, niż ma je w swoim własnym języku, chociaż osiągnięcie tego punktu może zająć trochę czasu. Dlatego, nawiasem mówiąc, tak wiele osób stwierdza, że łatwiej im tłumaczyć ze swojego języka ojczystego na esperanto niż w kierunku przeciwnym, co jest sytuacją zupełnie przeciwną do tej, która występuje przy innych językach.

Odp. na opinię idysty: wydaje się ona być oparta na tym samym co myślał Couturat, tj. że system słowotwórczy w esperanto właściwie nie posiada żadnego systemu – w Ido starał się usunąć ten brak. Pech chciał, że de Saussure pokazał, iż esperanto w rzeczy samej posiada bardzo funkcjonalny system; on po prostu nie został dobrze skodyfikowany. Ta sytuacja przypomina coś jak sytuację z prądem elektrycznym;  de Saussure grał rolę Jamesa Clerka Maxwella, lecz to nie powstrzymało Bena Franklina (Zamenhof) od uzyskania iskier elektrycznych z latawca podczas burzy wiele lat wcześniej.

W esperanto istnieje dosyć sporo takich możliwych "dwuznaczności"; pamiętam pewną dyskusję na Auxlang lata temu na temat słowa "sakstrato", które mogłoby być ślepym zaułkiem ("sak'strat'o") lub rachunkiem dostarczonym pod twoje drzwi przez faceta z długą blond brodą i hełmem z rogami ("saks'trat'o"). To żart słowny.

Niestety, wciąż musisz się naprawdę napracować, aby stworzyć kalambur ze słów takich jak "virgulino", ponieważ "vir'gul'in'o" ma małe szansę kiedykolwiek wystąpić w zwykłej, czy nawet literackiej dyskusji, natomiast "virg'ul'in'o" jest całkiem na czasie.

(Inna wymiana wiadomości, prawdopodobnie z innej listy, zawierała pewien argument od zwolennika języka Interlingua dotyczący słowa "insulino", które wg niego mogło być "insulin'o", "insul'in'o" lub "ins'ul'in'o". Jeszcze jeden twardziel kalamburów się znalazł, ponieważ nie istnieje korzeń "ins", a wcale nie jest jasne jakim rodzajem insulo (wyspa) miałoby być "insul'in'o".)

Znów okazuje się, że ten rodzaj krytyki jest czymś, co ktoś po prostu sobie wymyślił, aby zaatakować esperanto, a co nie ma żadnego odniesienia do rzeczywistości.

to jest toczący się argument w świecie języka esperanto. Pojawia się sporadyczna tendencja w kierunku regularności jako opozycja dla historyczności; np. "lingviko" Akiko Woessink-Nagataseems'a staje się bardziej popularne od "międzynarodowego" słowa "lingvistiko" (będącego poprawniej częścią składową psychologii studiowanej przez lingwistów). Jednakże argumentem tutaj jest to, że już istnieje międzynarodowa terminologia naukowa (chociaż w rzeczywistości "międzynarodowa" zwykle znaczy "europejska" lub "ja mówię po angielsku") i że esperanto powinno ją wykorzystywać, aby w pełni akredytowani naukowcy (z których większość ma to gdzieś) mogli czytać artykuły napisane w esperanto.