La romano “Noktaj aviadistoj” aperis unuafoje en la estona lingvo en la jaro 1975 kaj dum kelkaj sekvintaj jaroj ĝi estis tradukita en kelkajn lingvojn de Europo. Nun la preskvanto de “Noktaj aviadistoj” proksimiĝas jam al tri kvaronoj de miliono, kio ne estas malmulte por libro verkita en la lingvo de iu malgranda popolo.

Kio kaŭzas tion? Fare de mi estus ekstreme aplombe, se mi skribus tiun interesiĝon de la legantaro al la konto de arta kvalito de la romano. Oni verkas multajn bonajn librojn en ĉiuj lingvoj de la mondo, sed tute ne ĉiuj kapablas en la densiĝanta inundo de informoj trovi sian leganton. Por kapti atenton la libro devas diri al la nuntempa leganto, saturita de konoj kaj sensaciaj famoj, ion tre novecan aŭ tre gravan. Nur tiam, kiam tio sukcesas, oni povas esperi, ke la leganto bonvolas profundiĝi en la verkon kaj ĝui ties estetikan ŝargon.

Mi ne opinias, ke ĉe “Noktaj aviadistoj” la leganton katenus ĉefe ĝia neordinara intrigo, kvankam ĉe la unua konatiĝo kun la romano ĝuste tio povus lin interesigi. Sed en nia tempo en la literaturo certe troviĝas ankaŭ multaj aŭtoroj pli inĝeniaj ol mi. Krome, interesa enhavo estas unuavice alte taksata ĉe mensostreĉa literaturo, al kiu speco ĉi tiu verko ne apartenas. Evidente gravas tamen io alia.

Lastajn jardekojn ni vivis en nia daŭre malvastiĝanta mondo en la kondiĉoj, kie super la kapo pendas militodanĝero, senĉesa apokalipsa minaco. Fojfoje ni penas forgesi ĝin pro la ĉiutagaj zorgoj, fojfoje ĉi tiu subpremita timo ekaperas kiel profunda streso. Sed de tiu ĉi sento de danĝero ni liberiĝos definitive neniam, simple ni kutimigis nin daŭrigi la vivon kun ĝi. “Noktaj aviadistoj” donas al nia tiu ĉi komuna timo certan formon, helpas konsciigi ĝin.

Ĉe tio gravas noti, ke la mensopremega militodanĝero devenas ne nur de la senrespondecaj politikistoj aŭ potenculoj. La politikistoj kaj potenculoj oftfoje interŝanĝiĝis, sed la apokalipsa minaco en la formo de nuklea milito daŭre pendas super niaj kapoj. Ties radikoj estas pli profunde, ili plektiĝis en la homa karaktero tiel, ke ofte ni mem havas malfacilaĵojn por ĝin rekoni. Eble tiu ĉi fakto estas eĉ la ĉefa, kion povas diri al ni la nekutima sorto de kapitano Berg kaj liaj kunuloj — la sorto de noktaj aviadistoj. Ili estas homoj, kiuj — tiritaj en la militon — restas en la milito ĝis sia lasta horo. Aŭ, rigardataj de alia flanko, la milito pluvivas en ili ankaŭ post la milito.

Mi volis en mia romano paroli ankoraŭ pri unu afero — pri nia granda indiferenteco. Zorgadi pri io, respondeci pri io ŝajnas al ni ofte ŝarĝo superanta nian forton. Ĉu ni ne preferas ofte fermi la okulojn antaŭ realo por ne esti ĝenataj, por devigi nin al decidoj kaj agado? Ankaŭ tiam, kiam en nian ĉambron, ne sciate de kie, kvazaŭ el sennuba ĉielo falis bombo. Se ĝi ne konsideras nin persone, ni pretas rapide meti plastron sur la truon kaj daŭrigi la vivon kun mieno, kvazaŭ nenio okazis. Eĉ momenton ne pensante, kien tia agadmaniero kondukos nin morgaŭ. Ĉu vere ni alkutimiĝis vivi jam en la ombro de pereo, tion ne rimarkante ?

Skrupulaj legantoj kelkfoje demandis min, ĉu io simila al la priskribito en la romano ankaŭ okazis en Europo? Ĉu tio entute estas imagebla? Volonte mi restus ŝulda respondon. Tion respondu fantazio de la leganto. Mi ja ne indikas geografiajn koordinatojn de tiu izola insulo, de kie startas kapitano Berg kun sia viraro kaj la lasta bombo en la aviadilo. Mi eĉ ne diras, ĉu la insulo lokiĝas en oriento aŭ okcidento de la meridiano de Nordo. Sed la arktaj maroj estas senlimaj, en iliaj vastaĵoj troveblas multaj surprizoj.

“Noktaj aviadistoj” estis jam verkita, kiam sur Filipinoj el ĝangalo elvenis unu el la lastaj vastekonataj japanaj fanatikaj posttempaj militistoj de la Dua mondmilito, leŭtenanto Onoda. Ankaŭ li daŭrigis tridek jarojn sian personan militon, ne kapablinta tion fini. Necesis tuta vivo por tio, ke li finfine fordonu, kiel signon de kapitulaco, sian en la trivita ledkovrita ingo glavon. Ĉu post tio ne estas sensencaĵo demandi, kio estas, rilate la homon, imagebla kaj kio ne?

Mi estas kontentega pri tio, ke la romano aperas nun ankaŭ en Esperanto. Kiam mi ĝin verkis mi havis la deziron, ke la libro estu samtiel universala, samtiel komprenebla ĉie en la mondo, kiel estas Esperanto. Tiucele ĝi devas esti legebla por laŭeble multaj homoj — kaj ĉi tiu traduko estas ankoraŭ unu vojo al la dezirita celo.

Vladimir Beekman