Julio Baĝy

Hungara popola fabelo

I

Vivis iam aŭ neniam
– diras la fabelo –
brava, paca sed sagaca
reĝo en kastelo.

Sur si kronon,
sub si tronon
li ja reĝe havis,
ĝis limrando de la lando
lia leĝo gravis.

La eskorto en la korto
salvon pafis tondre,
korteganoj, ĉambelanoj
klinis sin demonstre.

Ĉiu gajne zorgoŝajne
lian gracon serĉis,
senripoze verse, proze
komplimentojn verŝis.

Li ne kredis. Lin tre tedis
blufo, ŝerco, klaĉo,
kaj scivole pensis sole
pri sagaco, saĝo.

Spriton provi, saĝon trovi,
ne nur la humilon,
el la oro de l' trezoro
faris li plugilon.

En sunbrilo la plugilo
por admiro staris:
Ĝis nun, sciu, ja neniu
tian ilon faris!

Tiel pompe kaj sentrompe
reĝo ne projektis!
Senmakule, eĉ spegule
sunon ĝi reflektis.

Iom ruze sinamuze
fine li parolas:
"Ĉesu psalmi! Diru al mi,
kiom ĝi valoras?"

La demando tra la lando
tien-reen krozis,
ĉies menso pro la penso
viglis, ne ripozis.

Tuj tre multe, eĉ tumulte
grafoj, princoj venis,
sed neniu estis, kiu
trafis kaj divenis.

Ili gapis, kapon skrapis,
palpis ĝin, balbutis,
fine honte, forironte
ruĝiĝante mutis.

Sur tronseĝo el la reĝo
sakris la parolo:
„Kia sperto pri mallerto,
pri la cerba molo!

Korteganoj, eskorianoj
dekorita bando,
eĉ la princoj el provincoj
stultas en la lando!"

Li do tiam vokis sian
avo-aĝan sklavon.
"Diru, homo, via kono
ĝian valorhavon!"

Ŝin klinante, ĝin palpante
montris li humilon:
"Kamparanoj en la manoj
havas ferplugilon.

Plugi teron uzas feron
ĉiu kamparano;
la valoro de l' laboro:
ĉiutaga pano.

Mi, simplulo, servutulo,
penson kiel havus
pri la pezo, pri orprezo?
Certe mi mistrafus."

"Mia vorto – via sorto
sciu, servutulo!
Sen respondo por vi mondo
dronos en nebulo.

Do ekpenu kaj divenu
la plugilvaloron;
se ne, voktoj post tri noktoj
tranĉos vian kolon."

II

Sur la vojo kun malĝojo
kamparano migris;
pro la timo pri la fino
liaj pensoj nigris.

Ĉe vojfino al filino,
kiam ŝin renkontis,
tuj raporte simplavorte
ĉion li rakontis.

"Ne cerbumu, pipon fumu,
poste iru dormi!
Mi ja trovos, kio povos
ĝustan solvon formi,
Ne lamentu, ne plu plendu
estos - bona fino"
Tiel ĉarme kaj korvarme
traktis lin filino.

Li cerbumis.... ŝi mastrumis
kaj babilis, agis,
ĉion orde, filinzorge
por remigro pakis,
kaj matene flustris jene
antaŭ ol li iris:
"Al mi kredu, nur ripetu
kion mi jam diris!"

III

Do matene iom treme
migris al la reĝo.

Foje-foje li survoje
turnis sin al preĝo,
sed ĉe trono paroltono
kaŝis lian dubon,
ke neniu tion sciu,
nun li ĵetas - kubon.

"Reĝa brilo de l' plugilo
ora, senlabora,
por la pladoj de l' regatoj
estas - senvalora.

Pluvo, suno por la humo
multe pli valoras,
ĉar sen tio ja nenio
ĝermas, kreskas, floras."

Tiel saĝa kaj kuraĝa
estis la respondo,
ĝin primiris, eĉ admiris
la kortega rondo.

Sur tronseĝo mem la reĝo
kriis surprizita:
"Jen tre trafe: Ci plenprave
estas vere sprita."

"Reĝo nia, peko mia
pezus sur animo....
Vi eraris.... Ne mi faris
solvon, sed filino.

Do mi petas, por mi pledas,
regu vin kortuŝo;
por mesaĝo de la saĝo
estis mi nur – buŝo."

La honesto kaj modesto
reĝan plaĉon trafis,
kaj mieno suverena
jam indulgon havis.

Li ridetis, flustre petis
grafon sur tronŝtupo;
tiu kure kaj rekure
venis kun – linstupo.

"Mia vorto – ŝia sorto,
vidu, kamparano,
jen el stupo por okupo
ne pli ol plenmano.

Ŝi ŝpinteksu kaj ampleksu
ŝia preta tolo
tian grandon, ke ĝi landon
kaŝu kun popolo!"

IV

Hejmeniris, ĉion diris
patro al filino....
Li lamentis, antaŭsentis
timon pri la fino:

"Mi respektas, sed suspektas,
reĝo havis febron
stupdonante, ordonante
fari la – maleblon."

"Ne cerbumu, pipon fumu,
poste iru dormi!
Solvon ruzan, eĉ amuzan
provos mi ekformi.
El maleblo fari eblon
vanus cerbostreĉo;
ne teksaĵon, sed spritaĵon
volas nia reĝo."

Li cerbumis.... ŝi mastrumis
kaj babilis, agis,
ĉion orde, filinzorge
por remigro pakis,
kaj matene ilustris jene
antaŭ ol li iris:

"Al mi kredu, nur, ripetu
kion mi jam diris!"

V

Supre reĝo ĉe tronseĝo,
sube princoj staris;
kamparano kun elano
riverencojn faris....

Liajn ĝenon, hezitemon
reĝo vorte tondris:
"Nu, pri ŝpino la filino
kion nun respondis?"

"Reĝa Moŝto, mi, la poŝto,
peras, interpretas:
la filino por la ŝpino
tage-nokte pretas;
tolon teksos, ĝi ampleksos
grandon – landon kovri,
sub ĉi tendo regimentoj
povos eĉ manovri,
sed ŝi petas – mi ripetas –
ilojn vi preparu:
bobenilon, radŝpinilon,
eĉ teksilon faru!
Celon trafi volu havi
vian reĝan dignon,
ĉion fari, finprepari
uzu tiun – lignon!"

Per la mano kamparano
montras lignan latan,
kies grando, mezurrando
estis nur manplata.

Reĝo prenis kaj komprenis,
tuj eksplode ridis:
"Solvo ĝusta, miagusta!
Jen ŝi ree spritis!"

"Kiu spritas, ja meritas,
ke honoru oni;
mi deziras, eĉ sopiras
ŝin persone koni.
Tial, homo, al la trono
la filinon gvidu;
miajn gracon kaj donacon
la kortego vidu!"

VI

Man-en-mano kamparano
kaj filino venis....

Nia reĝo sur tronŝego
pozis, gravmienis,
sed tuj poste, eĉ ne moŝte
digno lin forlasis,
kiam paro el kamparo
al la trono paŝis.

Ŝiaj ondaj haroj blondaj
brilis kiel oro,
en sereno de l' mieno
montris sin pudoro
sur la vango pentris sango
rozon al lilio,
ŝia ĉarmo – estas varmo,
suna harmonio.

Suverene, sed serene
reĝo sin algestis;
je la signo ŝi kun digno
paŝis.... Patro restis....

Dum ŝi iris, ĉiu miris;
"Belo kaj staturo
estas rekte kaj perfekte
arto el eburo!"

Kvazaŭ helo el ĉielo
al mi nun rigardus
kaj sur lipoj du tulipoj
rubenruĝe ardus" –
tiel reĝo sur tronseĝo
penis, miris mute
kaj pro ravo iĝis sklavo,
amblindulo tute.

Ŝin ekvidi kaj decidi
estas do momento;
lin katenis, al ŝi ĉenis
fajre brula sento.

Ŝin li svatis, ame flatis,
tuj dekretis feston,
donis ringon, krondistingon
kaj reĝinan veston.

"Ju pli frue, des pli brue
sonu la fanfaroj;
al ĝojfesto de l' landestro
venu la najbaroj;
ĉiu homo ĝis mentono
manĝu, trinku, dancu,
eĉ hundvostoj pro la ostoj
gaje sin balancu!"

Reĝa Moŝto je la kosto
de la propra kaso
brandon, vinojn, cent bovinojn
donis al amaso.

Tiutage kaj senpage
ĉiu drinkis, festis,
eĉ eskorto en la korto
dormis nur, digestis.

"Vin, reĝino, junedzino,
ame mi salutas;
korfidelon, orjuvelon
antaŭ vin mi ŝutas;
tamen sciu, al neniu
rajtos vi konsili,
ĉar la leĝo de la reĝo
devos vin ekzili."

Homo faras kaj eraras,
mia edzo, reĝo;
eble iam pekos mi jam
spite al la leĝo.

Por okazo, se ukazo
pelos min sen pledo,
rajton solan kaj konsolan
havu mi sen peto.

Por feliĉo en malriĉo,
vidu, jam mi planas:
lasu preni, kun mi teni,
kion mi plejamas."

"Mi promesas kaj permesas,
portu el palaco,
por vi kio estas io
kara laŭ la plaĉo!"

VII

Foje estis, ke forestis
reĝo kun eskorto,
du najbaroj, etaj caroj,
venis al la korto.

Pro diskuto, eĉ disputo
eĥis la palaco;
ili tedis, solvon petis
pri milito, paco.

Sed al ili ja konsili
nur la reĝo rajtis,
kiu fore ĉaslabore
ie pafis, rajdis.

Pro zorgpleno pri problemo
caroj petis, tedis;
al invado, al persvado
la reĝino cedis.

Forgesante, nepensante
pri la sekva puno
ŝi proponis, konsildonis
al la cara kuno:

"Ne nur toste, vortokoste
traktu pri la paco,
ĉiutage, ĉiuage
vivu sen minaco,
kaj feliĉaj, eĉ tre riĉaj
iĝos viaj landoj,
se obeas, pacon kreas
manoj kaj la – langoj."

Dum la caroj per la ĉaroj
iris for tre frate,
– kia sorto! – reĝo, korto
hejmenvenis – fate....

Edzon trompi, leĝon rompi
ŝi ja ne intencis,
jen ŝi honte lin renkonte
ĵus pri peko pensis.

„Dum mi ĉasis, kion faris
sola vi, tre kara?"
Ŝi kelkvorte diris orde:
"Mi konsilis, kara."

Pro la vero la kolero
en la reĝo bolis,
tuj regpoze, furioze
tiel li parolis:

"Via vorto – via sorto!
Mankas nun pardono
Lasu tronon, vian kronon,
iru for el domo!"

Sian kronon sur la tronon
metis ŝi sen vorto,
sen lamento post momento
iris for tra l' pordo,
sed al reĝo tiu leĝo
ŝajnis nun maljusto,
ĉar tre tordis, koron mordis
io en la brusto.

Pensis reĝo: "Stulta leĝo,
kiu min mem punas....
Kion fari? Ja erari
reĝo ne rajtumas."

Dum lin regis kaj premegis
la ĉagreno pike,
ĉe aranĝo por la manĝo
helpis ŝi – mistike....

VIII

Reĝo sola, senkonsola
sidis ĉe la tablo;
mankis sprito, mankis rido,
ĉarmo kaj afablo
La regalo kiel galo
gustis tro amara,
ĉar forestis, ne ĉeestis
la edzino kara.

Li nescie trinkis tie
dolĉan dormigilon,
poste vidis, vane spitis,
grizan lampobrilon....

Pro la vino de l' reĝino
li inertis dorme
kaj ebrie, senkonscie
ronkis forte, ŝtorme...

IX

Ŝi sekrete, tre diskrete
veturilon petis,
reĝon sian senkonscian
sur ĝin zorge metis;
el la korto tra l' eskorto
lin ŝi lerte ŝtelis,
la ĉevalojn inter valojn
ŝi senhalte' pelis....

Al kabano de kampano
kiam ŝi alvenis,
la dormantan reĝon vantan
enen ŝi tirtrenis
kaj sur maton la amaton
metis, kovris, vartis
kaj ameme, korotreme
ĝis vekiĝo gardis.

Ĉe vekiĝo per streĉiĝo
brakoj tuŝis trabon
kaj je salto plafonalto
batis lian kapon....

Lito pajla, sfero ajla,
senpargeta planko,
argilmuro, polva puro,
ĉie manko.... manko....

"Kio estas? Kie estas
mi, ho, Dio sankta?"

"Ĉe la sino de l' edzino
sole vin amanta.
Vi promesis, kaj permesis
rajton la konsolan,
ke mi prenu, ĉe mi tenu
por mi plej valoran."

"Por mi oro de l' trezoro
senvalora estas,
ĉar en koro vi, sinjoro,
mia edzo, nestas;
geedzeco en reĝeco
gravas, mi imagas,
se komune ili kune
por regatoj agas."

"Edzineto, kolombeto,
orjuvelo rara,
nur vi estas, ĉiam restos
por mi la plej kara!
Manon prenu, kun mi tenu
povon en palaco,
sprite brilu kaj konsilu
por popola paco!"

.... .... .... .... .... .... .... ....

.... .... .... .... .... .... .... ....

Kaj de tiam ili ĉiam
kune regis juste;
mem parolo de l' popolo
tion diras ĝuste.

Mi aldonas, ĉar mi konas,
kio estas vero:
ili nune vivas kune
nur en la - fabelo.