System ósemkowy

Oprócz systemu dwójkowego w informatyce powszechnie są stosowane dwa systemy - ósemkowy (oktalny) oraz szesnastkowy (heksadecymalny). Powodem ich stosowania jest to, iż bardzo łatwo jest przeliczać pomiędzy nimi a systemem dwójkowym. Liczba ósemkowa jest dla ludzi bardziej czytelna od liczby dwójkowej.

W systemie ósemkowym mamy 8 cyfr: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 i 7. Wartość liczby ósemkowej obliczamy wg wzoru:

 

W8 = cn-18n-1 + cn-28n-2 + ... + c282 + c18 + c0

ci, i = 0,1,...,n-1 - kolejne cyfry ósemkowe zapisu liczby

 

Przykład:

 

72318 = 7 × 83 + 2 × 82 + 3 × 8 + 1
72318 = 7 × 512 + 2 × 64 + 3 × 8 + 1
72318 = 3584 + 128 + 24 + 1
72318 = 3737

 

Istnieje również inny algorytm obliczania wartości dowolnej liczby pozycyjnej, zwany schematem Hornera. Postępujemy następująco:

 

Za wynik W przyjmujemy pierwszą od lewej cyfrę liczby. Kolejne cyfry liczby odczytujemy od strony lewej ku prawej.
Dopóki są dalsze cyfry, wynik W mnożymy przez podstawę systemu i dodajemy do niego kolejną cyfrę, aż do ich wyczerpania.
Na końcu W zawiera wartość liczby.

 

Przykład:

 

Mamy znaleźć wartość liczby ósemkowej 72318. Kolejne cyfry to 7, 2, 3 i 1. Zaczynamy:

W ← 7

W ← W × 8 + 2 = 7 × 8 + 2 = 58

W ← W × 8 + 3 = 58 × 8 + 3 = 467

W ← W × 8 + 1 = 467 × 8 + 1 = 3737 - koniec

 

Schemat Hornera wykorzystują programy obliczające wartość liczb w innych systemach pozycyjnych.

 

Do wyznaczenia zapisu liczby L w systemie ósemkowym możemy wykorzystać poznany wcześniej algorytm dla systemu dwójkowego, po drobnej modyfikacji:

 

L dzielimy przez podstawę systemu docelowego. Za kolejną od końca cyfrę przyjmujemy resztę z dzielenia. Za nowe L przyjmujemy wynik dzielenia całkowitoliczbowego. Jeśli L jest różne od zera, operację powtarzamy. Inaczej wyświetlamy otrzymane cyfry w kierunku odwrotnym do ich wyznaczenia.

 

Przykład:

 

Mamy znaleźć reprezentację liczby 10000 w systemie ósemkowym.

10000 : 8 = 1250, reszta 0
1250 : 8 = 156, reszta 2
156 : 8 = 19, reszta 4
19 : 8 = 2 reszta 3
2 : 8 = 0 reszta 2

 10000 = 234208

 

Liczby ósemkowe bardzo prosto przeliczamy na system binarny. Jedna cyfra ósemkowa zawsze przechodzi w trzy cyfry binarne:

 

cyfra
ósemkowa
cyfry
dwójkowe
0 000
1 001
2 010
3 011
4 100
5 101
6 110
7 111

 

Gdy zamieniamy liczbę ósemkową na odpowiadającą jej co do wartości liczbę binarną, każdą cyfrę ósemkową zastępujemy trzema cyframi binarnymi zgodnie z tabelką. Na przykład, liczba ósemkowa 234208 ma w systemie dwójkowym następującą postać:

 

234208 2 3 4 2 0  
  010 011 100 010 000 →0100111000100002

 

Zwróć uwagę, że dla człowieka liczba ósemkowa jest bardziej czytelna od jej odpowiednika dwójkowego. To jest właśnie powód popularności systemu ósemkowego wśród programistów, którzy muszą przekazywać do programów wartości związane z systemem dwójkowym.

 

W drugą stronę postępujemy podobnie. Liczbę dwójkową dzielimy na trójki bitów. Jeśli ostatnia trójka jest niepełna, uzupełniamy ją bitami o wartości 0. Następnie każdą z trójek zastępujemy odpowiadającą im cyfrą ósemkową. Konwersja skończona. Dla przykładu przekształćmy jakąś liczbę dwójkową na ósemkową:

 

11011101010111010101012 001 101 110 101 011 101 010 101  
  1 5 6 5 3 5 2 5 → 156535258

 

System szesnastkowy

System szesnastkowy posiada 16 cyfr: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F. Pierwsze 10 cyfr jest takie same jak w systemie dziesiętnym. Za kolejne 6 cyfr przyjęto pierwsze litery alfabetu. Litery te w zapisie liczby mogą być małe lub duże. Wartości tych cyfr to kolejno A=10, B=11, C= 12, D=13, E=14, F=15.

Wartość liczby szesnastkowej obliczamy ze wzoru:

 

W16 = cn-116n-1 + cn-216n-2 + ... + c2162 + c116 + c0

ci, i = 0,1,...,n-1 - kolejne cyfry szesnastkowe zapisu liczby

 

Przykład:

 

AFD316 = 10 × 163 + 15 × 162 + 13 × 16 + 3
AFD316 = 10 × 4096 + 15 × 256 + 13 × 16 + 3
AFD316 = 40960 + 3840 + 208 + 3
AFD316 = 45011

 

To samo schematem Hornera:

 

W ← 10

W ← W × 16 + 15 = 160 + 15 = 175

W ← W × 16 + 13 = 2800 + 13 = 2813

W ← W × 16 + 3 = 45008 + 3 = 45011

 

Liczbę dziesiętną przeliczamy na 16 wg poznanego schematu:

 

Przykład:

 

Mamy znaleźć reprezentację liczby 99999 w systemie szesnastkowym.

99999 : 16 = 6249, reszta 15 - cyfra F
6249 : 16 = 390, reszta 9
390 : 16 = 24, reszta 6
24 : 16 = 1. reszta 8
1 : 16 = 0, reszta 1

 99999 = 1869F16

 

Liczby szesnastkowe również jest łatwo przeliczać na liczby dwójkowe. W tym przypadku każda cyfra szesnastkowa zastępuje cztery cyfry binarne - dzięki temu liczby szesnastkowe bardzo dobrze odwzorowują dane 8, 16, 32 bitowe. Tabelka konwersji jest następująca:

 

cyfra
szesnastkowa
cyfry
dwójkowe
0 0000
1 0001
2 0010
3 0011
4 0100
5 0101
6 0110
7 0111
8 1000
9 1001
A 1010
B 1011
C 1100
D 1101
E 1110
F 1111

 

Przeliczanie liczby szesnastkowej na ósemkową polega na zamianie każdej cyfry szesnastkowej grupą 4 cyfr binarnych:

 

AF9D716 A F 9 D 7  
  1010 1111 1001 1101 0111 →101011111001110101112

 

W drugą stronę bity rozdzielamy poczynając od końca liczby na grupy 4 bitowe. Ostatnia grupa może być niepełna - dopełniamy ją bitami o wartości 0. Każdą grupę zastępujemy odpowiadającą im cyfrą szesnastkową:

 

11011111011111110001012 0011 0111 1101 1111 1100 0101  
  3 7 D F C 5 → 37DFC516

 

Poniższy program w języku C++ oblicza wartość liczby pozycyjnej w dowolnym systemie od 2 do 16. Cyfry większe od 9 należy podawać jako duże litery. Na początku wpisujemy podstawę systemu, w którym jest zapisana liczba, a następnie samą liczbę.

 

// Obliczanie wartości liczb pozycyjnych
// (C)2011 I LO w Tarnowie
//--------------------------------------

#include <iostream>

using namespace std;

int main()
{
    char cyfry[256];
    unsigned p,i,W,c;

    cin >> p;     // odczytujemy podstawę

    cin >> cyfry; // odczytujemy cyfry

    W = cyfry[0] - 48; // wartość cyfry
    if(W > 9) W -= 7;  // korekta dla cyfr literowych

    for(i = 1; cyfry[i]; i++)
    {
       c = cyfry[i] - 48;
       if(c > 9) c -= 7;
       W = W * p + c;
    }

    cout << W;

    return 0;
}
16
CCFF95
13434773

 

Drugi program przelicza podaną liczbę dziesiętną na liczbę w innym systemie liczbowym. Pierwszy parametr to podstawa systemu docelowego. Drugi parametr to wartość dziesiętna do przeliczenia.

 

// Przeliczanie na inny system liczbowy
// (C)2011 I LO w Tarnowie
//--------------------------------------

#include <iostream>

using namespace std;

int main()
{
    char cyfry[256];
    unsigned p,i,L,c;

    cin >> p;             // odczytujemy podstawę

    cin >> L;             // odczytujemy liczbę

    for(i = 0; L; i++)
    {
      c = L % p;          // wyliczamy cyfrę
      if(c > 9) c += 7;   // poprawka na cyfry literowe
      cyfry[i] = c + 48;  // wstawiamy cyfrę do tablicy
      L /= p;             // modyfikujemy liczbę
    }

    do
      cout << cyfry[--i]; // cyfry wyświetlamy odwrotnie
    while(i);

    cout << endl;

    return 0;
}
16
65535
FFFF

 


   I Liceum Ogólnokształcące   
im. Kazimierza Brodzińskiego
w Tarnowie

©2024 mgr Jerzy Wałaszek

Dokument ten rozpowszechniany jest zgodnie z zasadami licencji
GNU Free Documentation License.

Pytania proszę przesyłać na adres email: i-lo@eduinf.waw.pl

W artykułach serwisu są używane cookies. Jeśli nie chcesz ich otrzymywać,
zablokuj je w swojej przeglądarce.
Informacje dodatkowe