Rozdział 19: Dobry język literacki

Zamenhof rozumiał olbrzymią różnicę pomiędzy projektem języka  a żywym językiem. Aby pokazać, że ten nowy język może działać tak, jak każdy inny, przetłumaczył dużą liczbę dzieł literatury światowej na esperanto. Aż do samej śmierci w czasie I Wojny Światowej pracował nad tłumaczeniem Biblii Żydowskiej z oryginału hebrajskiego.

Bardzo wielu esperantystów poszło w jego ślady. Wśród dzieł przetłumaczonych na esperanto znajdują się: fińska epopeja – Kalevala, angielska książka dla dzieci - Miś Puchatek, wielkie arcydzieło literatury hiszpańskiej – Don Kichot, wielkie arcydzieło literatury włoskiej – Boska Komedia, wielkie arcydzieło literatury niemieckiej –  Faust, wiele sztuk Szekspira, łącznie z Hamletem, Królem Lirem  i Burzą, oraz wiele arcydzieł literatury francuskiej, włączając w to – Mieszczanin Szlachcicem Moliera i Fedra  Racine'a. Oprócz nich mamy Bhagawadgitę  z sanskrytu, Koran  z arabskiego, Biblię  z hebrajskiego, aramejskiego i greckiego, Republikę Platona z greki, oraz dzieła przetłumaczone z chińskiego, japońskiego, węgierskiego, macedońskiego, starożytnego islandzkiego, estońskiego, koreańskiego, holenderskiego, łaciny, serbsko-chorwackiego, bułgarskiego, szwedzkiego, norweskiego i tak dalej.

Z jednej strony nie ma w tym nic godnego uwagi. Dużo więcej dzieł zostało przetłumaczonych z różnych języków na angielski, francuski czy niemiecki niż na esperanto. To dziwne i interesujące, że na esperanto przetłumaczono wiele dzieł, lecz ludzie wolą czytać tłumaczenia na ich język ojczysty.

Jest to wygodne dla tych, którzy mówią jednym z dużych języków światowych, który posiada bogaty zbiór tłumaczeń literatury obcej. Jednakże dla mówiących językami mniejszościowymi, w których brak tak dużej liczby tłumaczeń arcydzieł literatury światowej, dostępność tłumaczeń esperanckich może się okazać bardzo pomocna.

Jednakże z dużą ilością tych tłumaczeń związane jest coś specjalnego. Gdy jakieś dzieło jest tłumaczone z języka obcego na angielski, to tłumacz bardzo często jest rodzimym mówcą angielskiego, który nauczył się tego języka obcego jako drugiego języka. Natomiast przy tłumaczeniu dzieła na esperanto tłumacz jest zwykle rodzimym mówcą języka, w którym to dzieło zostało pierwotnie napisane.

W ONZ przy tłumaczeniu dokumentu z angielskiego na chiński tłumacz jest zwykle rodzonym Chińczykiem, który obszernie studiował język angielski. Z drugiej strony, gdy dokument jest tłumaczony z chińskiego na angielski, tłumacz jest zwykle rodzimym użytkownikiem angielskiego, który obszernie studiował język chiński. Spowodowane jest to trudnościami znalezienia kogoś, nawet w sferze najlepszych tłumaczy zawodowych, którzy równie dobrze potrafią pisać w języku swoim i obcym. Nawet po spędzeniu z językiem obcym dziesiątek tysięcy godzin, profesjonalni tłumacze nie znają tego języka tak dobrze, jak swojego ojczystego.

Lecz esperanto, będąc dużo prostszym od języków naturalnych, może być w całości opanowane  w wyniku ciężkiej pracy. Stąd tłumacze mogą nauczyć się pisać po esperancku równie dobrze jak w swoim języku ojczystym. Znając w pełni zarówno swój język ojczysty jak i esperanto, mogą tworzyć dobre tłumaczenia na esperanto.

Niektóre z tych tłumaczeń jest zrobionych wspaniale. Czasami zdarzają się mniej wspaniałe tłumaczenia. Jednakże przy dobrym tłumaczeniu na esperanto tłumacz ma lekką przewagę, ponieważ, będąc rodzimym użytkownikiem języka źródłowego, potrafi on wyłapać niuanse oryginału, które czasami umykają tłumaczom tłumaczącym z języka nie będącego ich językiem ojczystym.

Miałem w tej materii interesujące doświadczenie. Tłumaczyłem na esperanto jedno z opowiadań Sir Artura Conana Doyle'a o Sherlocku Holmesie, "The Man With the Twisted Lip" (Człowiek z wywiniętą wargą). Wysłałem to tłumaczenie do Claude'a Pirona, który uprzejmie je poprawił. W niektórych przypadkach poprawił błędy gramatyczne. W wielu miejscach wskazał kilka sposobów znacznego ulepszenia tłumaczenia. Jednakże stwierdził, że moje tłumaczenie było bardzo dokładne.

Poszedł on do biblioteki i wypożyczył francuskie tłumaczenie tego samego opowiadania, a następnie porównał je z moim esperanckim tłumaczeniem. W oryginale angielskim Pani Watson wykonywała robótki ręczne, a w wersji francuskiej robiła na drutach. W oryginale angielskim Watson przeciągał się w fotelu, w wersji francuskiej wstawał. Takich małych niedokładności było całkiem sporo. W moim tłumaczeniu esperanckim, chociaż stylistycznie niedoskonałym, takich niedokładności nie było wcale.

Ponieważ angielski jest moim językiem ojczystym, zrozumiałem mowę Doyle'a znacznie dokładniej niż ten konkretny tłumacz francuski. Ponieważ esperanto jest językiem, który można opanować na bardzo wysokim poziomie po względnie krótkim czasie nauki, byłem w stanie dokładnie przetłumaczyć słowa Doyle'a.

Wielu ludzi tłumaczących dzieła na esperanto mówi językami, które ogólnie klasyfikuje się jako języki mniejszościowe. Pisarze, tworzący w tych tzw. językach mniejszościowych, są rzadko brani pod uwagę przy rozdawaniu Nagród Nobla z literatury, ponieważ ich języki nie są znane sędziom oraz ich dzieła są rzadko tłumaczone na główne języki świata. Esperanto daje tym pisarzom w językach "mniejszościowych" szansę znalezienia czytelników rozsianych po całym świecie, chociaż ich liczba nie będzie zbyt duża.

Przez ponad wiek swojego istnienia esperanto zgromadziło znaczną masę dzieł oryginalnych. Ważniejsze powieści zostały opublikowane w tym języku. Napisano całkiem sporo oryginalnej poezji. Wychodziły nowele. Pojawiły się eseje.

Niektóre z tych dzieł były słabe, inne dobre, a jeszcze inne wspaniałe. Oto trzy przykłady bardzo dobrego pisarstwa w esperanto:

Długi wiersz

Powieść

Książka o wojnie

Zamiast długiej listy kilku tysięcy dzieł stworzonych przez esperanckich poetów i pisarzy, napisałem o trzech indywidualnych dziełach, które mnie głęboko poruszyły. Kierowała mną chęć uświadomienia czytelnikowi, że esperanto z powodzeniem służy jako nośnik wybitnej literatury.

Można by zadać pytanie, co ma wspólnego użycie esperanto jako języka literackiego z esperanckim marzeniem, przedstawionym na początku tej książki. Zapewne język nie musi posiadać ogromnego potencjału literackiego, aby służyć jako łatwe w nauce narzędzie do porozumiewania się.

Faktycznie, byłoby dosyć łatwo opracować język, którego można by się nauczyć nawet szybciej od esperanto. To wcale nie byłoby jakieś wielkie wyzwanie. Do dziś powstało tysiące projektów języków międzynarodowych. Jednakże z nich wszystkich pozostał tylko jeden język, którego używają setki tysięcy ludzi na całym świecie. Większość z pozostałych nigdy nie opuściła etapu projektowania. Esperanto przetrwało ponad sto lat. Chociaż zainteresowanie tym językiem wygasło w jednym miejscu, to w tym samym czasie wzrosło w innych miejscach. Jeśli w Indiach jest bardzo niewielu esperantystów, gdzie kiedyś występował obiecujący ruch, to ich liczba rośnie w Korei, która gościła u siebie w 1994 Universala Kongreso de Esperanto, największe, międzynarodowe zebranie w tym kraju odbywające się w tym roku.

Dlaczego esperanto stało się więcej niż jedynie projektem języka? Dlaczego stało się żywym językiem używanym dzisiaj przez co najmniej setki tysięcy ludzi?  Dlaczego utrzymało się długo po tym, jak stało się oczywiste, że świat nie był gotowy na przyjęcie go w roli globalnego języka pomostowego?

Jednym z powodów może być jego literatura. Autorzy tworzący wiersze i powieści, czytelnicy cieszący się wierszami i powieściami w języku, który opanowali jak własny, nabywają specjalnych uczuć do tego języka. Jak Amerykanin wędrujący przez miasta Centralnej lub Wschodniej Europy staje się zachwycony głosem mówiącym w amerykańskim angielskim, tak esperantyści zachwycają się, gdy mają szansę dzielić się swoim językiem z członkami swojej małej, międzynarodowej społeczności, którzy mieszkają gdzieś na końcu świata. Są z sobą w kontakcie albo bezpośrednio, twarzą w twarz, gdy odwiedzają nawzajem swoje kraje, albo korespondencyjnie pocztą zwykłą lub elektroniczną, albo poprzez esperancką grupę dyskusyjną w Internecie, albo pisząc lub czytając wiersze, powieści, opowiadania, eseje lub notki biograficzne.

To tego rodzaju uczucie, które uczyniło z esperanto żywy język i utrzymało go jako żywy język. To specjalne uczucie spowodowane jest niemałym udziałem powszechnej, wspólnej literatury, którą stworzono w tym unikalnym języku, nie należącym tylko do jednego narodu czy grupy narodów, lecz należącym do każdego, kto uczyni wysiłek nauczenia się go.

La Fakgrupo de Kemio-Fiziko-Informatiko en la Unua Liceo Ĝeneraledukada nomita al Kazimierz Brodziński en Tarnowo Str. Piłsudskiego 4 ©2024 mag. Jerzy Wałaszek

La materialoj nur por edukada uzado. Ilia kopiado kaj multobligado licas
nur se oni sciigas pri la fonto kaj ne demandas monon por ili.

Bonvolu sendi demandojn al: i-lo@eduinf.waw.pl

Nia edukada servo uzas kuketojn. Se vi ne volas ricevi ilin, bloku ilin en via legilo.