Suahili jest względnie prostym językiem. Jest fonetyczny. Nie posiada czasowników nieregularnych. Jednakże rzeczowniki występują w sześciu rodzajach gramatycznych. (Słowo "rodzaj" po prostu oznacza pewną gramatyczną klasę rzeczownika. W gramatyce może ona, lecz nie musi, odnosić się do płci. Może odnosić się do rzeczy niebezpiecznych, płaskich, zwierząt lub innych rodzajów rzeczy.) Suahili nie jest mistrzem wśród języków, jeśli chodzi o liczbę rodzajów. Język kiwunjo z Tanzanii, który, podobnie do Suahili, należy do rodziny języków bantu i posiada szesnaście rodzajów.

Przy nauce suahili czy kiwunjo każdy rzeczownik należy wyuczyć się z jego rodzajem. Za każdym razem gdy uczący się Suahili chce utworzyć liczbę mnogą jakiegoś rzeczownika, musi sobie przypomnieć, do którego z sześciu rodzajów gramatycznych ten rzeczownik się zalicza, musi przypomnieć sobie sposób tworzenia liczby mnogiej w tym rodzaju i zastosować tę wybraną metodę a nie jakąś inną. Aby mówić w suahili poprawnie i płynnie, wiedza ta musi przychodzić nie po kilku sekundach namysłu, lecz natychmiast, odruchowo.

Ktoś mówiący po niemiecku musi robić to samo, lecz z trzema rodzajami. Ktoś mówiący po hiszpańsku lub francusku musi robić to samo, lecz z dwoma rodzajami.

  Nawet w przypadku języka posiadającego jedynie dwa rodzaje gramatyczne ich nauka przy każdym rzeczowniku oraz ich poprawne używanie jest bardzo złożonym procesem. We francuskim (lub w hiszpańskim, niemieckim, łacińskim oraz również w wielu innych językach) zawsze przy nauce nowego rzeczownika należy nauczyć się jogo rodzaju. Gdy chcesz przed nim użyć odpowiednika słowa "the" lub "a" (angielskie przedimki, określony oraz nieokreślony), musisz wybrać właściwą postać "the" lub "a", która odpowiada rodzajowi tego konkretnego rzeczownika. "A door" (drzwi), które po francusku są w liczbie pojedynczej i rodzaju żeńskiego, to "une porte", lecz "a wall" (ściana), która jest we francuskim rodzaju męskiego, to "un mur". Odpowiednikiem "the door" jest "la porte", lecz "the wall" to "le mur".

To, czy francuski rzeczownik jest rodzaju męskiego lub żeńskiego jest niezależne od logiki. "Człowiek" (un homme) jest rodzaju męskiego, a "kobieta" (une femme) jest rodzaju żeńskiego. Jednakże "broda" (une barbe) jest żeńska, a "piersi" (seins) są męskie. Musisz poświęcić niewielką ilość czasu na wyuczenie się rodzaju każdego z tysiąca lub tysięcy rzeczowników, które musisz znać, aby mówić tym językiem. Czasy te sumują się, dając w wyniku więcej godzin nauki. A nawet gdy się wyuczy rodzajów olbrzymiej liczby rzeczowników, jeśli nie będzie okazji używać pewnych rzeczowników przez długi czas, to można zapomnieć to, co kiedyś się umiało.

Jeśli przymiotnik ma być użyty z rzeczownikiem, to należy pamiętać, czy ten przymiotnik posiada po prostu (a) jedną formę, którą stosuje się zarówno z rzeczownikami rodzaju męskiego jak i żeńskiego, czy (b) ma formę męską, która występuje tylko z rzeczownikami rodzaju męskiego, i formę żeńską dla rzeczowników rodzaju żeńskiego. Słowo "zielony" ma w języku francuskim dwie formy, vert  dla rzeczowników rodzaju męskiego i verte  dla rzeczowników rodzaju żeńskiego, lecz francuski odpowiednik słowa "czerwony" posiada tylko jedną formę, rouge, którą stosuje się do obu rodzajów.

Zabawne jest, że francuskie przymiotniki oznaczające "męski" i "żeński" posiadają dwie formy, jedną dla rzeczowników rodzaju męskiego i jedną dla rzeczowników rodzaju żeńskiego (Polaków to nie dziwi, bo u nas jest podobnie – przyp. tłum.). Jednakże udziwnienia związane z rodzajami we francuskim są jeszcze bardziej pogmatwane od tego. Istnieje niewiele francuskich rzeczowników, które w liczbie pojedynczej mają rodzaj męski, lecz w liczbie mnogiej mają rodzaj żeński, a jest jeden, gens  (ludzie), który występuje tylko w liczbie mnogiej, lecz czasami zmienia rodzaj według specjalnego zbioru reguł.

Jeśli za gens  występuje przymiotnik, to ten przymiotnik (i w konsekwencji również gens) jest rodzaju męskiego, lecz jeśli ten przymiotnik stoi przed gens, to staje się przymiotnikiem rodzaju żeńskiego (i konsekwentnie gens  też), o ile przymiotnik nie kończy się na nieme e  w formie męskiej, w którym to przypadku gens  ponownie staje się rzeczownikiem rodzaju męskiego.

Gens  jest przypadkiem krańcowym, lecz ilustruje kompletny brak logiki, gdy dochodzi do klasyfikacji rodzaju gramatycznego przeważającej większości francuskich rzeczowników i przymiotników.

Porównajmy to z angielskim. Nie ma rodzajów gramatycznych do nauki.  Każdy angielski rzeczownik przyjmuje przedimek określony "the" bez wyjątków. Przyjmuje przedimek nieokreślony "a" (lub "an" przed samogłoską). Przymiotniki występują tylko w jednej postaci. Wystarczy się nauczyć tylko przymiotnika. Nie ma potrzeby uczenia się innej formy do użytku z pewnymi rzeczownikami i innej formy do użytku z innymi rzeczownikami.

Zamenhof zastosował bardzo prosty system w esperanto. Udostępnił tylko jedną formę przedimka określonego. La  i tylko la  co odpowiada "the". Nie ma przedimka nieokreślonego, brak odpowiednika angielskich słów "a" i "an". (Jedną z funkcji tych słówek jest pokazanie, że występujące za nimi słowo jest rzeczownikiem. W esperanto rzeczowniki przyjmują końcówkę -o, co załatwia sprawę.) Tylko taki język jak rosyjski (polski też) jest prostszy w sprawie przedimka. Rosjanie obywają się bez przedimków, tak jak Chińczycy obywają się bez obowiązkowej liczby mnogiej dla rzeczowników.

Przymiotniki esperanckie nie zmieniają się zgodnie z rodzajem gramatycznym, ponieważ, podobnie jak w angielskim, esperanckie rzeczowniki i przymiotniki nie występują w różnych rodzajach gramatycznych.

Narzut na naukę spowodowany rodzajami we francuskim urasta do setek godzin dodatkowej pracy. Problem rodzajów gramatycznych we francuskim daje dużo sposobności do robienia pomyłek, sposobności popełniania błędów, które po prostu nie istnieją ani w angielskim, ani w esperanto.

Inną rzeczą, która w angielskim uderzyła Zamenhofa, była względna prostota czasowników. Lingwista Daniel Pinker zwraca uwagę, że we "współczesnym włoskim i hiszpańskim każdy czasownik posiada około pięćdziesiąt form; w klasycznej grece trzysta pięćdziesiąt; w tureckim dwa miliony!"

W porównaniu z tymi językami nauka angielskich czasowników to pestka. Na przykład francuski czasownik jest tak skomplikowany, że wydaje się użyteczne książki w stylu Dictionary of 501 French Verbs Fully Conjugated in All the Tenses  (Słownik 501 francuskich czasowników z pełną odmianą we wszystkich czasach) Christophera Kendrisa. Autor poświęca tam jedną pełną stronę na każdy czasownik.

Czasownik "parler" znaczy "mówić, rozmawiać". Oto niektóre z przybieranych przez niego form:

 

 

Ta tabela pokazuje kilka tuzinów różnych form parler. Czasami ta sama forma ma kilka różnych zastosowań. Na przykład parle  jest używane dla pierwszej i trzeciej osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego w trybie oznajmującym jak również dla pierwszej i trzeciej osoby liczby pojedynczej w czasie teraźniejszym w trybie łącznym oraz dla drugiej osoby liczby pojedynczej w trybie rozkazującym.

Niektóre z tych form jest rzadko używane i można je znaleźć jedynie w starej literaturze. Oprócz tych wymienionych form istnieje jeszcze pewna liczba form złożonych przy użyciu czasownika posiłkowego avoir. Wiele z nich jest bardzo powszechne.

W języku francuskim czasownik parler  jest skomplikowany. Dużo więcej czasu zajmuje opanowanie jego odmiany od opanowania odmiany wszystkich czasowników esperanckich razem wziętych. Większość czasowników francuskich zakończonych na -er  jest odmieniana dokładnie jak parler, więc po wyuczeniu się tego czasownika zdobyta wiedza może być zastosowana do całego zbioru czasowników. Czasowniki z końcówką -er  są określane jako czasowniki pierwszej koniugacji.

Podobnie wiele czasowników zakończonych na -ir  odmienia się wg wzoru czasownika finir  (kończyć). Te czasowniki określa się jako należące do drugiej koniugacji. Wiele czasowników zakończonych na -re  odmienia się wg wzoru rendre  (oddać) i tego wzoru, należącego do trzeciej koniugacji, również należy się osobno wyuczyć.

Niestety, wiele czasowników francuskich jest nieregularnych. Różnią się w większym lub mniejszym stopniu od normalnego wzoru odmiany. Te warianty należy uczyć się osobno. Do czasowników nieregularnych należy wiele najczęściej używanych czasowników w tym języku, odpowiadających czasownikom być, mieć, robić, iść, śmiać się, pić  oraz być cicho.

Opanowanie francuskich czasowników wymaga ogromnego wysiłku. Wielu uczących się przez wiele lat tego języka nie opanowało w pełni francuskich czasowników.

W porównaniu z francuskim angielski czasownik jest łatwy. Wiele angielskich czasowników posiada tylko cztery formy jak "laugh, laughs, laughed, laughing" i "hope, hopes, hoped, hoping".

W języku angielskim występuje kilkaset czasowników nieregularnych. Nazywane są "strong verbs" (czasowniki mocne). Czasowniki regularne, takie jak to laugh  i to hope, zwane są "weak verbs" (czasowniki słabe). Nieregularnych czasowników w angielskim należy uczyć się osobno. Najbardziej skomplikowanym z nich jest czasownik "to be", który ma następujące formy: be, am, art, is, are, was, wert, were, been, being. Jednakże w angielskim nie ma innego czasownika, który by rywalizował z "to be" co do złożoności odmiany, natomiast w porównaniu z dowolnym czasownikiem francuskim wydaje się on bardzo prosty.

Trudność z kilkuset nieregularnymi czasownikami angielskimi sprowadza się
głównie do form czasu przeszłego. Czasowniki regularne dodają końcówkę -ed w czasie przeszłym (I learn / I learned). Używają takiej samej formy jak dla czasu przeszłego do tworzenia imiesłowu przeszłego (I have learned). Istnieje kilka mniej znaczących odstępstw dotyczących zmian pisowni jak w "I study / I studied / I have studied", gdzie końcowa litera y  nie zmienia się na yed, lecz na ied.

Czasowniki nieregularne lub mocne dokonują zmian wewnątrz samego czasownika, w celu utworzenia czasu przeszłego i imiesłowu przeszłego. Każdą z tych zmian należy wyuczyć się oddzielnie. Nie ma żadnego wzoru, wg którego ta zmiana się dokonuje. Oto kilka z nich:

 

 

Jeśli miałby być zawsze stosowany wzór odmiany "drink / drank / drunk", to otrzymalibyśmy "think / thank / thunk", co brzmi dla anglojęzycznych barbarzyńsko lub śmiesznie. Nikt nie kwapi się tego proponować. Niemniej jednak ta cecha języka tworzy określony narzut przy nauce, który w przypadku angielskiego mierzy się w dziesiątkach godzin (natomiast we francuskim są to już setki godzin).

Zamenhof doceniał względną prostotę angielskiego czasownika. Pomogło mu to znacznie poprawić plan języka międzynarodowego. Stworzył on jeden prosty wzorzec, wg którego odmienia się bez wyjątku każdy czasownik tego języka. Odmiany tej można z łatwością się wyuczyć w ciągu jednej lub dwóch godzin. (Opanowanie wzoru odmiany nie polega jedynie na wyuczeniu się jej, należy ją opanować w sposób odruchowy, bez udziału myśli.)

Jedną z reguł, wg której Zamenhof tworzył plan esperanto, było to, iż żadne słowo oraz żadna część słowa nigdy nie będzie się w sobie zmieniać. Nie będzie słów takich, jak "mouse / mice" (mysz/myszy) lub "sit / sat" (siedzi/siedział). Słowa w esperanto przyjmują końcówki. Przyjmują przedrostki i przyrostki. Można je łączyć w słowa złożone, jak angielskie słowa "houseboat" (barka mieszkalna) i "boathouse" (hangar na łodzie). Jednakże wewnątrz siebie słowa zawsze pozostają niezmienne. (Istnieją dwa trywialne przypadki od tej reguły w zdrobnieniach słów esperanckich, które opisuję w następnym rozdziale.)

Idąc za tą regułą, Zamenhof stworzył różne formy swoich prostych czasowników poprzez dodanie zwykłych sześciu końcówek. Oto one w esperanckich czasownikach esti  (być) oraz pensi (myśleć) wraz z ich odpowiednikami po angielsku i po polsku:

 

 

Każdy esperancki czasownik odmienia się wg tego wzoru. Książka taka jak Słownik 501 esperanckich czasowników z pełną odmianą we wszystkich czasach  byłaby żartem, ponieważ wzór ten powtarzałby się na każdej z 501 stron.

Esperanto posiada system imiesłowów, który również jest taki sam dla wszystkich czasowników w tym języku. Używa się go do tworzenia z czasowników rzeczowników, przymiotników i przysłówków.

Istnieją trzy imiesłowy czynne: ant  (teraźniejszy), int  (przeszły) i ont  (przyszły). Są też trzy imiesłowy bierne: at  (teraźniejszy), it  (przeszły) i ot  (przyszły). Możemy do nich dodawać końcówkę rzeczownikową -o  do utworzenia rzeczownika, końcówkę przymiotnikową -a  do utworzenia przymiotnika lub końcówkę przysłówkową -e  do utworzenia przysłówka. Oto kilka przykładów:

 

 

Następujące zdania pokazują jak te imiesłowy działają w praktyce. Zwróć uwagę, że jeden esperancki imiesłów może równoważyć całe wyrażenie. Jest to szczególnie elegancka cecha tego języka.

 

Tiu aminta  viro nun malamegis ŝin.

Ten dawniej kochający  mężczyzna teraz ją znienawidził.

Ni mortontoj  salutas vin!

My, mający umrzeć, pozdrawiamy cię!

Oni enterigis la mortigitan  prezidenton Kennedy en Virginia.

Zabitego  prezydenta Kennedy'ego pochowano w Wirginii.

Amonte, ŝi subite dum momento vidis lin kiel li vere estis.

Mając pokochać, ona nagle w jednej chwili zobaczyła jakim on był naprawdę.

 

Jeśli esperanto wymaga od ucznia wysiłku w celu wyuczenia się czegoś, to nigdy nie są to nieregularności. Zwykle są to sposoby bardziej precyzyjnego lub bardziej ekonomicznego wyrażania się.

Ponieważ czasowniki esperanckie odmieniają się tylko wg jednego schematu, uczący się tego języka mogą raz na zawsze wyuczyć się tego wzoru i stosować go dla każdego czasownika w esperanto ze 100% zaufaniem. Mogą zaufać temu wzorowi. Nigdy w nowej sytuacji nie będą musieli się zastanawiać, czy mogą zastosować wyuczony schemat. W angielskim, francuskim i w większości innych języków uczniowie zawsze  muszą rozważać, czy dane słowo odmienia się regularnie wg wyuczonej wcześniej reguły lub czy należy ono do całego roju wyjątków.

Zatem widzimy, iż jest wiele obszarów, gdzie angielski staje się bardzo trudnym językiem do nauki, np. w pisowni. W tych obszarach esperanto jest bardzo łatwe do nauki. Są obszary, gdzie angielski jest też bardzo łatwy, np. nie posiada rodzajów gramatycznych. Ale w tych obszarach esperanto również jest łatwe.  Istnieją jeszcze inne obszary, w których angielski jest względnie łatwym językiem, np. przy odmianie czasowników. W tych obszarach esperanto też jest bardzo łatwe.

---

La letero al prizorganto de la Edukada Servo

Via email:	(se vi volas ricevi respondon)
La temo:
Atenton:	← Enskribu la vorton  ilo   , alie la letero malsendiĝos

Skribu la mesaĝon sube (ne pli ol 2048 literoj).

La nombro de literoj por uzado: 2048

---

La materialoj nur por edukada uzado. Ilia kopiado kaj multobligado licas
nur se oni sciigas pri la fonto kaj ne demandas monon por ili.

Bonvolu sendi demandojn al: i-lo@eduinf.waw.pl

Nia edukada servo uzas kuketojn. Se vi ne volas ricevi ilin, bloku ilin en via legilo.